منو
قان‌لی قوجا اوغلو قانتورالی بویو
اوغوزلارین واختین‌دا قان‌لی قوجا دئییلن بیر مۆدریک کیشی واردی. بیر
یئتیشمیش ایگید اوغلو واردی. آدینا قانتورالی دئییردیلر. قان‌لی قوجا دئییر:
«دوستلار، آتام اؤلدو، من قالدیم. یئرینی-یوردونو توتدوم. صاباح‌کی گۆن
من اؤلرم، اوغلوم قالار. بون‌دان یاخشی نه اولا بیلر کی، اوغول، نه قدر کی،
ساغام، گل سنی ائولن‌دیریم!». اوغلان دئییر: «آتا، منی ائولن‌دیرمک
ایستییرسن‌سه، بیلیرسن‌می منه لاییق قؽز نئجه اولمالی‌دیر؟... من یئریم‌دن
دورمادان او دورموش اولسون! من قاراجیق آتیما مینمه‌دن او مینمیش
اولسون! من قان‌لی کافیر ائلینه گئتممیش او گئدیب منه باش گتیرمیش اولسون!».
قان‌لی قوجا دئییر: «اوغول، سن قؽز ایستمیرسنمیش، بیر جسور پهلوان
ایستییرسنمیش، اونون آرخاسین‌دا یئیسن-ایچسن، گۆنونو خوش کئچیرسن!».
دئدی: «بلی، آتا جان، ائل‌سینی ایستییرم! بس گئدسن، بیر جیجیمیجی
تۆرکمان قؽزینی آلاسان، بیردن سۆروشوب اۆزرینه دۆشم، قارنی یؽرتیلا؟».
قان‌لی قوجا دئییر: «اوغول، قؽز گؤرمک سن‌دن، مال-پول خرجله‌مک
من‌دن!».
آتاسی بئله دئین‌ده ایگیدلر ایگیدی قانتورالی دوردو. قؽرخ ایگیدینی اؤزو
ایله گؤتوردو. ایچ اوغوزو گزدی، قؽز تاپا بیلمه‌دی، قاییت‌دی، گئری دؤن‌دو. ائولرینه
گل‌دی. آتاسی دئییر: «اوغول، قؽز تاپدین‌می؟». قانتورالی دئییر: «یؽخیل‌سین
اوغوز ائللری، منه یارایان قؽز تاپا بیلمدیم، آتا!». آتاسی دئییر:
«هئی، اوغول! قؽز آلماق اۆچون گئدن بئله گئتمز». قانتورالی دئییر:
«بس نئجه گئدر، آتا؟». قان‌لی قوجا دئییر: «اوغول، سحر واختی گئدیب
گۆنورتا گلمک اولماز. گۆنورتا گئدیب آخشام گلمک اولماز. اوغول، سن
تلس، مال یؽغ، من سنه گئدیم قؽز آختاریم!».
قان‌لی قوجا سئوین‌جک، فرحله آیاغا دوردو. آغ ساققال‌لی پیرانی
قوجالاری دا یانینا سال‌دی. ایچ اوغوزو آختاردی، قؽز تاپمادی. دولان‌دی، داش
اوغوزا گل‌دی، تاپا بیلمه‌دی. دولان‌دی، ترابزونا گل‌دی. سن دئمه،
ترابزون تکورونون بیر گؤزل-گؤیچک، یاراشیق‌لی قؽزی وارمیش. ساغیناسولونا
ایکی قوشا یای چکردی. آتدیغی اوخ یئره دۆشمزدی. او قؽزین
«قالین‌لیغی-قافتان‌لیغی» اۆچون اۆچ حیوان ساخلانیردی. آتاسی ود ائتمیش‌دی کی،
هر کیم او اۆچ حیوانی باسیب قالیب گل‌سه، اؤلدورسه، قؽزی‌می اونا
وئرجیم. باسا بیلمینین باشینی کسیردی. بئله‌لیکله، اوتوز ایکی کافیر
بیینین اوغلانلارینین باشی کسیلیب قالا بۆرجون‌دن آسیلمیش‌دی. همین اۆچ
حیوانین بیری قودوز آسلان‌دی؛ بیری قارا بوغا، بیری ده بوغرا ایدی. بونلارین
هر بیری‌سی بیر اژداهایا برابردی. باشلاری آسیلان اوتوز ایکی نفر، قودوز
آسلانلا قارا بوغرانین اۆزونو گؤرممیش‌دی، آنجاق بوغا بوینوزون‌دا
هلاک اولموش‌دو.
قان‌لی قوجا بو باشلاری و حیوانلاری گؤرن‌ده باشین‌داکی بیت آیاغینا
داراش‌دی. دئدی: «گئدیم، اوغلوما دۆزونو دئییم، هۆنری وارسا، گلیب
آلسین، یوخ‌دورسا، کیمی آلساق، راضی اولسون».
آت آیاغی ایتی، اوزان دیلی چئویک اولور. قان‌لی قوجا قاییدیب گل‌دی، اوغوز
یوردونا چات‌دی. قانتورالییا خبر وئردیلر، «آتان گل‌دی» – دئدیلر. او،
قؽرخ ایگیدله آتاسینین قارشی‌سینا گل‌دی. الینی اؤپدو، دئدی: «آتا جان، منه
یارایان قؽز تاپدین‌می؟». دئدی: «اوغول، هۆنرین وارسا، تاپدیم». قانتورالی
دئییر: «قؽزیل-گۆموش‌مو ایستییر؟ قاتیر، دوه‌می ایستییر؟». آتاسی دئییر:
«اوغول، هۆنر لازیم‌دیر، هۆنر!». قانتورالی دئییر: «آتا، قارایال‌لی قاضی‌لیق
آتی‌می یهرلییم، قان‌لی کافیر ائلینه هۆجوم ائدیم، باش کسیم، قان تؤکوم،
کافیره قان قوس‌دوروم. قول-قاراواش گتیریم، هۆنر گؤستریم».
قان‌لی قوجا دئییر: «های-های، اوغول جان! هۆنر دئدیین او دئییل. او قؽز
اۆچون وحشی حیوان ساخلاییبلار. کیم او اۆچ حیوانی باسیب اؤلدورسه، او قؽزی
اونا وئریرلر. اؤلدورمه‌سه، اونون باشینی کسیب بۆرج‌دن آسیرلار».
قانتورالی دئییر: «آتا، بو سؤزو سن منه دئممه‌لی ایدین. بیر حال‌دا
کی، دئدین، البته، گئتملیم. باشیما قاخینج، اۆزومه ریشخند اولماسین.
خانیم آنا، بی آتا، سالامات قالین!». قان‌لی قوجا فیکیرلش‌دی: «گؤردون‌مو
من اؤزومه نه ائتدیم؟ اوغلانا قورخونج خبرلر وئریم، بلکه
گئتمه‌سین، دؤنسون»، – دئدی.
قان‌لی قوجا بو زامان سویلامیش، گؤرک، خانیم، نه سویلاییب-دئمیش‌دیر:
اوغول، سنین گئدجیین او یئرین
دولامباج-دولامباج یوللاری واردیر.
آتلیلار باتدیقجا چؽخا بیلمین
کئچیلمز پالچیق‌لیق، چامورلوقلاردیر.
اژداها ایلانلار دله بیلمین
قالین مئشه‌لردیر، سؽخ اورمانلاردیر.
گؤیلره باش چکن دیک قالالاردیر.
گؤز ووروب کؤنول آلان گؤزه‌لی وارسا،
»های!» دئممیش باش کسن جللادی دا وار.
ییه‌سینین چینین‌ده قالخان اوینایار...
یامان یئره گئدیرسن، قاییت، دؤن گئری!
قوجالمیش آنانی آغلاتما بئله،
آتانی اینلتمه، قاییت، دؤن بری!
قانتورالی هیرسلنیب دئدی:
نه سؤیلییر، نه دئییرسن، آتا جان؟
بو شئیلردن قورخان آدام ایگیدمی اولار؟
ایگید اره قورخو وئرمک عیب ساییلار.
او دولامباج یوللاری الله قوی‌سا، گئجه کئچیم.
آتلی باتان پالچیغینا قوملار تؤکوم، دؤشییم.
اژداهانین سؤکمدیی اورمانینا
چاخماق چاخیب، اود ووروم.
گؤیلره باش ووران قالالارینی الله قوی‌سا، ووروم-یؽخیم.
اوغرون باخیب کؤنول آلان گؤزلینین بوینون اؤپوم.
چینین‌ده قالخان اوینادان آتاسینین باشین کسیم.
ایندی گئدیم، گئتمییم؟
گئدرم! یا گلم، یا گلمیم؛
یا قارا بوغرانین کؤکسو آلتین‌دا قالام،
یا بوغانین بوینوزونا سانجیلام،
یا قودوز آسلانین جایناغین‌دا دیدیلیم...
گئدیم، گئتمییم؟ گئدیم، یا گلیم، یا گلمییم!...
یئنی گؤروشونجه بی آتا، خانیم آنا، ساغ-سالامات قالین سیز!
گؤردولر کی، ناموس گۆج گلیر، اییلمیر، دئدیلر: «اوغول، یولون آچیقوغورلو
اولسون! ساغ-سالامات گئدیب-گلسن!».
قانتورالی آتا-آناسینین اللرینی اؤپدو. قؽرخ ایگیدینی یانینا سال‌دی.
یئددی گۆن یئددی گئجه آت چاپ‌دیلار. کافیرین سرحدینه چات‌دیلار. چادیر
قوردولار. قانتورالی یۆی‌رک آتینی چاپاراق گۆرزونو گؤیه آتیر، یئره دۆشمه‌دن
قاپیب توتور، دئییردی:
هئی، قؽرخ دوستوم، یولداشیم!
قاچان اولسای‌دی، یاریشسایدیم،
گۆج‌لو اولسای‌دی، قاپیشسایدیم،
الله کؤمک ائتسی‌دی،
او اۆچ حیوانی اؤلدورسیدیم،
گؤزللرین باشی ساری دون‌لو
سئلجان خانی‌می آلسایدیم،
ائویمیزه قاییتسایدیم،
دردیم اولماز، قؽرخ یولداشیم!
سیزه قوربان منیم باشیم!
بونلار بئله دانیشارکن تکورا خبر چات‌دی: «اوغوز یوردون‌دان قانتورالی
دئییلن بیر ایگید وار، قؽزینی ایستمه‌یه گلمیش‌دیر»،-دئدیلر.
کافیرلر یئددی آغاج۵۴ گلیب اونلاری قارشیلادیلار، دئدیلر: «ایگید، دئ گؤرک
نیه گل‌می‌سیز؟». «آلیشماغا-وئریشمه‌یه گلمیشیک»، – دئدیلر. هؤرمتیززت
ائل‌دیلر. آغ چادیر قوردولار، ایری خالی دؤشه‌دیلر، آغ قویونلار کس‌دیلر،
یئددییل‌لیک آل شراب ایچیردیلر. اونلاری گؤتوروب تکورون یانینا گتیردیلر.
تکور تاخت اۆزرین‌ده اوتورموش‌دو. یۆز کافیر آلت‌دان یاراقلانیب، اۆست‌دن
گئیینمیش‌دی. قانتورالی میدانی یئددی دفعه دولانیب گل‌دی.
قؽز میدان‌دا بیر کؤشک دۆزلتدیرمیش‌دی. یانین‌دا اولان بۆتون قؽزلار
آل گئیینمیش، تکجه اؤزو ساری رنگ‌لی دون گئیمیش‌دی. یوخاری‌دان تاماشا
ائدیردی. قانتورالی گل‌دی، بؤیوک قول‌دور دسته‌لی تکورا سلام وئردی. تکور
سلام آلدی. ایری خالی دؤشه‌دیلر، اوتوردو. تکور دئییر: «ایگید، هاردان گلیرسن؟».
قانتورالی یئرین‌دن دوروب گل‌دی. ایر‌لی سؽچراییب، آغ آلنینی آچدی. آغ
بیلکلرینی سؽغاللاییب دئدی کی:
قارشی‌داکی اوجا داغینی آشماغا گلمیشم!
آشقین-داشقین سولارینی کئچمه‌یه گلمیشم!
دار اتیینه، گئن قولتوغونا سؽغینیب گلمیشم!
اللهین امری ایله، پیغمبرین رأیی ایله
قؽزین سئلجان خانی‌می آلماغا گلمیشم!
تکور دئییر: «بو ایگیدین سؤزو اؤتکم‌دیر، اگر الین‌ده هۆنری ده وارسا...
بو ایگیدی آنادانگلمه سویون‌دورون!». سویون‌دوردولار. قانتورالی قؽزی‌لی
اینجه کتان بئزینی بئلینه ساری‌دی. قانتورالینی چکیب میدانا گتیردیلر.
قانتورالی گؤزل و عقل‌لی بیر ایگید ایدی. اوغوزلاردا دؤرد ایگید اۆزؤرتویو
ایله گزیردی. بیری قانتورالی، بیری قاراچکیر و اوغلو قؽرخقینیق، بیر ده بوز
آیغیرلی بئیرک ایدی. قانتورالی نیقابینی یانا آتدی. قؽز کؤشک‌دن باخیردی.
بئلباغی‌سی بوشال‌دی، ائهتیراس‌دان اؤوسل اولموش دانا کیمی آغزینین سویو آخدی.
یانین‌داکی قؽزلارا دئدی: «کاش الله-تعالی آتامین کؤنلونه رحم سال‌سین،
کبین کسدیریب منی او ایگیده وئرسین. بونون کیمی ایگید هئیف‌دیر کی، او
حیوانلارین الین‌ده هلاک اولا!».
بو زامان دمیر زنجیرلی بوغانی گتیردیلر. بوغا دیز اۆسته چؤک‌دو،
بوینوزو ایله بیر مرمر داشی اوودو، پئن‌دیر کیمی دیددی. کافیرلر دئییر:
«ایندی ایگیدی آتیب-یؽخاجاق، یئره سریب پؽرتداناغینی چؽخاراجاق. یؽخیل‌سین
اوغوز ائللری! بیر قؽزدان اؤترو قؽرخ ایگیدله بیر بی اوغلونون اؤلمه‌سی نیه
لازیم‌دیر؟». بونو ائشی‌دن‌ده قؽرخ ایگید آغلاش‌دی. قانتورالی ساغینا باخ‌دی،
قؽرخ ایگیدینی آغلار گؤردو. سولونا باخ‌دی، یئنه آغلاییردیلار. دئدی: «هئی،
قؽرخ دوستوم، قؽرخ یولداشیم، نیه آغلاییرسینیز؟ کؤکلنمیش قوپوزومو
گؤتورون، تریفلیین، منی!». بورادا قؽرخ ایگید قانتورالینی اؤیوبتریفلمیش،
گؤرک، خانیم، نئجه تریفلمیش‌دیر:
سلطانیمیز قانتورالی، قالخیب یئرین‌دن دورمادین‌می؟
قارایال‌لی قازلیق آتینی مینمدین‌می؟
آرقوبئل‌ده، آلا داغ‌دا قوش اوولاییب،
آتانین ائو-ائشیینه قایی‌دان باش
قاراواشلاری اینک ساغان‌دا گؤرمدین‌می؟
«بوغا، بوغا!» دئدیکلری قارا اینیین بوزووو دئییل‌دیرمی؟
ایگید ارلر سنین دؤیوشون‌دن قورخوردو...
اودور، ساری دون‌لو سئلجان خانیم کؤشک‌دن باخیر،
کیمه باخ‌سا، اؤز عشقیله اودا یاخیر!
قانتورالی ساری دون‌لو قؽزین عشقی ایله بیر «هو!» دئدی. «ایه، بوغانیزی
بوراخین گل‌سین»، – دئدی. بوغانین زنجیرینی آچیب بوش بوراخ‌دیلار.
بوینوزو آلماز سۆنگو کیمی اولان بوغا، قانتورالینین اۆستونه جوم‌دو.
قانتورالی محمدین عزیز آدینا سالاوات چک‌دی. بوغانین آلنینا
ائله بیر یومروق ووردو کی، دالی اۆسته چؤک‌دوردو. یومروغونو آلنینا دایادی،
سۆروب میدانین باشینا چؽخاردی. چوخ چالیش‌دیلار: نه بوغا، نه ده قانتورالی
اۆستون گلیردی. بوغا یاواش-یاواش یورولماغا باشلادی. آغزی کؤپوکلن‌دی.
قانتورالی دئییر: «بو دۆنیانی ایگیدلر عقللا تاپمیشلار. بونون اؤنون‌دن
سؽچراییم، نه هۆنریم وارسا، بون‌دان سونرا گؤستریم!». آدی گؤزل
محمده سالاوات چک‌دی. بوغانین قاباغین‌دان قاچ‌دی، بوغا بوینوزو
اۆستون‌ده قالخ‌دی. قانتورالی بوغانی قویروغون‌دان توتوب، اۆچ دفعه یئره ووردو.
بوغانین سۆموکلری سؽن‌دی. باسیب بوغازلادی. بؽچاق چؽخاریب دری‌سینی
سوی‌دو. اتینی میدان‌دا قویوب، دری‌سینی تکورون قاباغینا گتیردی، دئدی:
«صاباح قؽزینی منه وئریرسن». تکور دئدی: «آیا، قؽزی وئرین، شهردن
قووون، چؽخ‌سین-گئت‌سین!». تکورون قارداشی اوغلو واردی، دئدی: «حیوانلارین
باشی آسلان‌دیر، اونونلا دا اویون گؤسترسین، قؽزی اوندان سونرا وئرک!».
گئت‌دیلر، آسلانی چؽخاریب میدانا گتیردیلر. آسلان هایقیردی،
میدان‌دا نه قدر آت واردی‌سا، قان قاشان‌دی. ایگیدلر دئدیلر: «بوغادان
قورتاردی، آسلان‌دان نئجه قورتولاجاق؟». آغلاش‌دیلار. قانتورالی ایگیدلرینی
آغلار گؤردو، دئدی: «ایه، آل قوپوزومو اله آلیب، منی تریفلیین! ساریدون‌لو
قؽزین عشقی ایله بیر آسلان‌دان دؤنوم‌مو؟» یولداشلاری بورادا سویلامیش،
گؤرک، خانیم، نه سویلامیشلار:
سلطانیمیز قانتورالی،
آغ قامیش‌لیق ایچین‌ده
ساری گؤن‌لو دایلار باسان،
شاه دامارینی دلیب، قانین سوران،
بؤیوک، ایتی پولاد قؽلینج‌دان قاییتمایان،
دستیی آغ توزلو برک یای‌دان چکینمین،
آغ للک‌لی کسکین اوخدان قورخمایان
حیوانلارین باش‌چی‌سی قودوز آسلانی قؽران
ایری کؤپک ایتینه اؤزونو دالادارمی؟
ایگید ارلر دؤیوش گۆنو اؤلومون‌دن قورخارمی؟
ساری دون‌لو سئلجان خانیم کؤشک‌دن باخیر،
کیمه باخ‌سا، اؤز عشقیله اودا یاخیر!
ساری دون‌لو قؽزین عشقی ایله های چکن قانتورالی دئدی: «آی کافیر،
آسلانینی بوراخ گل‌سین!». سونرا فیکیرلشیب: «بؤیوک پولاد ایتی قؽلینجیم
یوخ‌دور کی، چارپیشارکن ایکی بیچیدیم. سنه سؽغینیرام، اولو تانری، کؤمک
ائت!» – دئدی.
آسلانی بوراخ‌دیلار؛ جوم‌دو گل‌دی. قانتورالی بیر یاپینجینی دیز قاپاغینا
دولادی، آسلانین پنجه‌سینه وئردی. عزیز آدلی محمده سالاوات
گتیردی. آسلانین آلنینی گؤزله‌ییب ائله بیر یومروق ووردو کی، یومروق
حیوانین چنه‌سینه دییب پارچالادی. بوینون‌دان توتوب، بئلینی اۆزدو.
اوندان سونرا گؤتوروب یئره ووردو؛ آسلانین سۆموکلری سؽن‌دی. قانتورالی تکورون
قاباغینا گل‌دی. دئدی: «صاباح قؽزینی منه وئر!». تکور دئییر:
«قؽزی گتیرین وئرین، بو ایگیدی گؤزوم گؤردو، کؤنلوم سئودی. ایستییر دورسون،
ایستمیر، گئت‌سین!» یئنه قارداشی اوغلو دئدی: «حیوانلارین باش‌چی‌سی دوه‌دیر.
اونونلا دا اویون گؤسترسین، اوندان سونرا قؽزی وئرک!».
اللهین کمکی ایله بیلر، پاشالار قانتورالییا خئییر-دعا وئردیلر.
تکور دئدی کی، دونین آغزینی یئددی یئردن باغلایین. لاکین کافیرلر
پاخیل‌لیق‌دان باغلامادیلار، یۆین قاییشینی آچیب بوراخ‌دیلار. قانتورالی
فؽرلانیب دونین قولتوغون‌دان گیریر-چؽخیردی. باشی قؽزیشمیش ایگید آرتیق ایکی
حیوانلا ساواشمیش‌دی. سۆروشوب یؽخیل‌دی. آلتی جللاد تئز باشینین اۆستونو
آلدی. یالین قؽلینج توت‌دولار. بورادا یولداشلاری سویلامیش، گؤرک، خانیم،
نه سویلامیشلار:
قانتورالی، یئرین‌دن قالخیب گلدین،
قارایال‌لی گؤزل قازلیق آتینی میندین.
آلا گؤزلو ایگیدلرینی گتیردین.
آرقوبئ‌لی، آلا داغی گئجه آشدین.
آشقین-داشقین سولاردان گئجه کئچدین.
قان‌لی کافیر ائلینه گئجه گیردین.
قارا بوغا گلن‌ده خورد-خشیل ائتدین.
قودوز آسلان گلن‌ده بئلینی بۆکدون.
قارا بوغرا گلن‌ده نه یورولوب-دۆشدون؟
اوجا-اوجا داغلاردان خبر آشار،
قان‌لی، داشقین سولاردان هنیر کئچر،
قالین اوغوز ائللرینه خبر گئدر،
قان‌لی قوجا اوغلونون نه ائتدیینی دئیرلر:
قارا بوغایا دیز چؤکدورممیش،
قودوز آسلان گلن‌ده بئلینی بۆکموش،
قارا بوغرا گلن‌ده نه دؤیوکموش؟!.
بؤیوک-کیچیک آراسین‌دا سؤز-صحبت اولار،
قاری-قوجا قالماز، – شایعه یاییلار.
آغ ساققال‌لی آتانین بئلی بۆکولر،
قاریجیق اولموش آنان قان-یاش تؤکر.
آی خان، قالخیب یئرین‌دن دورماسان،
جللاد قؽلینجینین آلتین‌دادیر انسن.
غفلتاً گؤزل باشینی کسرلر.
آشاغی‌دان یوخارییا باخمیرسان‌می؟
قارشینا ایری قاز گلیب، شاهینی آتمیرسان‌می؟
سئلجان خانیمین ایشاره‌سینی گؤرمورسن‌می؟
«دوه بورنون‌دا ازیلر» دئدیلر، – بیلمیرسن‌می؟
ساری دون‌لو سئلجان خانیم کؤشک‌دن باخار،
کیم اونا باخ‌سا، عشقیله اودا یاخار!
قانتورالی ساری دون‌لو قؽز عشقینه بیر «هو!» دئییب آیاغا دوردو.
فیکیرلش‌دی: «آیا، من بو دونین بورنون‌دان یاپیشسام، قؽزین سؤزو ایله
یاپیش‌دی، – دئیرلر. صاباحی اوغوز ائللرینه خبر گئدر کی، دوه الین‌ده
گیرینج اولموش‌دو، قؽز خلاص ائل‌دی». سونرا دئدی: «آیا، قولجا قوپوزومو
چالین، تریفلیین منی!. یارادان اللها سؽغیندیم. بیر بوغرادان
دؤنوم‌مو؟ الله قوی‌سا، بونون دا باشینی کسیم!».
ایگیدلری قانتورالینی اؤیوب-تریفلمیش، گؤرک، خانیم، نه سویلامیشلار:
سرت قایالار باشین‌دا یووا قرآن،
اولو تانرییا یاخین اوچوب قاناد ووران،
مانجاناق داشی تک قؽژیل‌داییب یئره ائنن،
دورو گؤلون اؤردیینی شؽغیییب آلان،
سو دیبینه گیرن قوشو دارتیب اۆزن،
قارنی آجان زامان قالخیب سۆزن،
بۆتون قوشلارین سلطانی چال قاراقوش
اؤزونو هئچ ساغساغانا ووردورارمی؟
ایگید ارلر دؤیوش گۆنو اؤلومون‌دن قورخارمی؟
ساری دون‌لو سئلجان خانیم کؤشک‌دن باخار،
کیمه باخ‌سا، اؤز عشقیله اودا یاخار!..
ساری دون‌لو قؽز عشقینه هایقیران قانتورالی آدی گؤزل محمده
سالاوات چک‌دی. دوه‌یه چینی ایله بیر ضربه ووردو، دوه باغیردی. بیر ده
ووردو، دوه آیاق اۆسته دورا بیلمه‌دی، یؽخیل‌دی. قانتورالی دونی باسیب، ایکی
یئردن کس‌دی، دوغرادی. آرخاسین‌دان ایکی قاییش چؽخارت‌دی، تکورون قاباغینا
توللادی. دئدی: «دؤیوش‌چولرین اوخقابی‌سینین باغی، اۆزنگی‌سینین قاییشی
اۆزولن‌ده تیکمه‌یه گرک اولار».
تکور دئییر: «واللاه، بو ایگیدی گؤزوم گؤردو، کؤنلوم سئودی». قؽرخ
یئرده اوتاق قوردوردو. قؽرخ یئرده بؤیوک، قؽرمیزی بی-گلین اوتاغی تیکدیردی.
قانتورالی ایله قؽزی گتیریب اوتاغا سال‌دیلار.
اوزان گل‌دی، گلین هاواسی چال‌دی. اوغوز ایگیدینین سینه‌سی قاباردی،
قؽلینجینی چؽخاریب یئری چال‌دی-چاپ‌دی. دئدی کی، یئر کیمی چاتلاییم، تورپاق
کیمی سوورولوم، قؽلینجیملا دوغرانیم، اوخوما سانجیلیم، اوغلوم دوغولماسین،
دوغولارسا، اون گۆنلوک اولماسین، اگر بی آتامین و خانیم آنامین
اۆزونو گؤرممیش بو اوتاغا گیریب یاتسام. چادیرینین ایپلرینی آچدی.
دوه‌لرینی نریلدت‌دی، آتلارینی کیشنت‌دی. گئجنی گۆندوزه قات‌دی، کؤچ‌دو...
یئددی گۆن یئددی گئجه گئدیب، اوغوز یوردونون سرحدینه چؽخ‌دیلار.
چادیر قوردولار. قانتورالی دئییر:
هئی، قؽرخ دوستوم، یولداشیم!
قوربان سیزه منیم باشیم!
الله-تعالی یول وئردی، گئتدیم.
او اۆچ قودوز حیوانی اؤلدوردوم.
ساری دون‌لو سئلجان خانی‌می آلیب گلدیم.
خبر وئرین، آتام منی قارشیلاسین!
قانتورالی باخ‌دی گؤردو کی، بو دایاندیقلاری یئرده قوقو قوشلاری،
دورنالار، توراجلار، کک‌لیکلر اوچورلار. سویوق-سویوق سولار، چاییرلارچمنلر...
سئلجان خانیم بو یئری سئودی، بین‌دی. دۆش‌دولر، کئف مجلسی
قوردولار. یئدیلر، ایچدیلر.
او زامانلار اوغوز ایگیدلرینه نه بلا گلیردی‌سه، یوخودان –
یاتماق‌دان گلیردی. قانتورالینین یوخوسو گل‌دی، یات‌دی. او، یاتارکن قؽز
فیکیرلش‌دی: «منیم عاشقلریم چوخ‌دور. بیردن خلوتجه گلیب، ایگیدی‌می
توتوب اؤلدوررلر! آغ اۆزلو من گلینی توتوب یئنه آتا-آنامین ائوینه
آپارارلار!». اونا گؤره ده قانتورالینین آتینی گیزلیجه یهرلت‌دی. اؤزو ده
آلت‌دان یاراقلانیب اۆست‌دن گئیین‌دی. سۆنگوسونو الینه آلدی، بیر یۆکسک یئره
چؽخیب گؤزله‌دی.
خانیم، دئیسن، تکور پئشمان اولموش‌دو. «ائله اۆچ حیوان
اؤلدوردویو اۆچون تکجه-بیرجه قؽزجیغازی‌می آلدی گئت‌دی»،- دئیه فیکیرلش‌دی.
گیزلینجه قارا دون‌لو، گؤی دمیر قؽلینج‌لی آلتی یۆز کافیر سئچ‌دی. گئجگوندوز
آت سۆردولر. بیردن گلیب قانتورالیگیل دۆشن یئره چات‌دیلار. قؽز
حاضر ایدی. باخ‌دی، لاپ ایر‌لی گلمیش‌دیلر. آتینی اوینادیب، قانتورالینین
اۆستونه گل‌دی. سویلادی، گؤرک، خانیم، نه سویلاییب دئدی:
قافیل اولما، قارا باشینی قال‌دیر، ایگید!
آلا-قؽیما، گؤزل گؤزونو آچ، دور، ایگید!
قوللارین و آغ اللرین باغلانمادان،
آغ آلنین قارا یئرلره چؽرپیلمادان،
بیرجه آندا گؤزل باشین کسیلمه‌دن،
قؽزیل قانین یئر اۆزونه تؤکولمه‌دن،
دۆشمن چات‌دی، یاخین‌دادیر،
نه یاتیرسان، آیاغا قالخ!
سرت قایالار اوینامادان یئر اووول‌دو.
قوجا بیلر هئچ اؤلمه‌دن ائل بوشال‌دی.
قوشولاراق-قوووشاراق داغ‌دان ائندی،
بیر سؽرادا دۆزوله‌رک اۆزرینه دۆشمن گل‌دی.
یاتماغا یئر-یوردمو تاپدین، سنه نه اولدو؟
- دئیه چاغیردی. قانتورالی گرنشیب اویان‌دی، دوردو. دئییر: «نه
سؤیلرسن، گؤزلیم!». سئلجان خانیم: «ایگیدیم، اۆستونه دۆشمن گلیب.
اویاتماق من‌دن، ساواشیب هۆنر گؤسترمک سن‌دن!» دئدی. قانتورالی
گؤزونو آچدی، گؤز قاپاقلارینی قالدیریب باخ‌دی. گؤردو گلین آت اۆزرین‌ده‌دیر؛
گئیینمیش، سۆنگوسو ده الین‌ده. یئری اؤپدو. دئدی: «آمننا و سددقنا!
اللهین قاپی‌سین‌دا مطلبیمیز یئرینه یئت‌دی». تمیز سودا یویون‌دو.
آغ آلنینی یئره قوی‌دو، ایکی رۆکت ناماز قؽل‌دی، آتینا مین‌دی. آدی
گؤزل محمده سالاوات چک‌دی. قارا دون‌لو کافیرین اۆستونه آت سۆردو،
ایر‌لی گئت‌دی. سئلجان خانیم آت اوینات‌دی. قانتورالینین اؤنونه کئچ‌دی. قانتورالی
دئییر: «گؤزلیم، هارا گئدیرسن؟». دئییر: «ایگید بی، باش سالامات اولسا،
پاپاق تاپیلمازمی؟ بو گلن دۆشمن قاتی دۆشمن‌دیر. ووروشاق، دؤیوشک:
اؤلنیمیز اؤلسون، دیری قالانیمیز ائوه گل‌سین!». بورادا سئلجان خانیم
آت سال‌دی، قؽریلانی قؽردی، قاچانی قوومادی، «آمان» دئینی اؤلدورمه‌دی.
ائله سان‌دی کی، دۆشمن باسیل‌دی. قؽلینجینین قبزه‌سی قان چادیرا گل‌دی.
قانتورالینی تاپا بیلمه‌دی.
ائله بو زامان قانتورالینین آتا-آناسی گلیب چؽخ‌دی. گؤردولر کی، بو
«گلین» دئییلن آدامین قؽلینجینین قبزه‌سی قان‌لی‌دیر، اوغوللاری گؤرونمور.
خبر بیل‌دیلر، گؤرک، نئجه خبرلش‌دیلر. آناسی دئییر:
آنام گلین، قؽزیم گلین،
صبح تئزدن اؤز یئرین‌دن دوروب گلدین،
اوغلوموزو توتدوردون‌مو؟
خبرسیزجه گؤزل باشینی کسدیردین‌می؟
«خانیم آنا، بی آتا!» دئییب اینلتدین‌می؟
سن گلیرسن، بیر بالام گؤرونمور،
باغریم یانیر، اؤز دیلینله خبر وئر منه!
دردلی باشیم قوربان اولسون، گلین، سنه!
قؽز بیل‌دی کی، گلنلر قاییناناسی و قاییناتاسی‌دیر. قام‌چی ایله ایشاره
ائل‌دی کی، اوتاغا کئچین، هارادا قارماقاریشیق‌لیق وارسا، توز وارسا، هارادا
قارغا-قوزغون دولاشیرسا، قانتورالینی اورادا آختاریم. آتینی ماهمیزلادی. بیر
یۆکسک یئره چؽخ‌دی، گؤزله‌دی؛ گؤردو کی، بیر درنین ایچین‌ده توز گاه یؽغیلیر،
گاه داغیلیر. اورایا گل‌دی؛ گؤردو کی، قانتورالینین آتینی اوخلامیشلار. گؤزونون
قاپاغی سؽیریلمیش، اۆزونو قان بۆروموش‌دور. آخماق‌دا اولان قانینی سیلیر.
کافیرلر قؽلینج سیگیریب اۆستونه توپلاشیر، او ایسه اونلاری قاباغینا قاتیب قووور.
سئلجان خانیم بونو بئله گؤردو، ایچینه اود دۆش‌دو. بیر بؤلوک قازا
شاهین گیرن کیمی کافیرلرین اۆستونه آت سال‌دی. کافیرلرین بیر اوجون‌دان قؽریب
او بیری اوجونا چؽخ‌دی. قانتورالی باخ‌دی گؤردو کی، کیم ایسه دۆشمنی قاباغینا
قاتیب قووور. سئلجان اولدوغونو بیلمه‌دی، غضب‌لن‌دی. بو واخت سویلامیش،
گؤرک، خانیم، نه سویلاییب-دئمیش‌دیر:
قالخیب یئرین‌دن دوران ایگید، نه ایگیدسن؟
قارایال‌لی قازلیق آتا مینن ایگید، نه ایگیدسن؟
قفیل‌دن باشلار کسن،
اذن‌سیز دؤیوشه گیرن ایگید، نه ایگیدسن؟
اذن‌سیز دؤیوشه گیرمک بیزیم ائلده عیب‌دیر.
چؽخ، گئت! قؽزیلقوش اولاراق اوچوم‌مو؟
ساققالین‌دان، بوغازین‌دان توتوم‌مو؟
قفیل‌دن سنین باشینی کسیم‌می؟
آل قانینی یئر اۆزونه تؤکوم‌مو؟
قارا باشینی آتینین ترکین‌دن آسیم‌می؟
آی خاتاسی چاتمیش ایگید، نه ایگیدسن، قاییت، دؤن گئری!
سئلجان خانیم بورادا سویلامیش، گؤرک، خانیم، نه سویلامیش‌دیر:
هئی ایگیدیم، بی ایگیدیم!
نر دوه‌لر کؤشیین‌دن دؤنرمی؟
هئچ قاراجیق، قازلیق آتلار قولونونو ازرمی؟
یایلاق‌داکی آغ قویونلار قوزوسون‌دان بئزرمی؟
ار ایگیدلر، ایگید ارلر سئودیینه قؽیارمی؟
ایگیدیم، بی ایگیدیم،
بو دۆشمنین بیر اوجو منیم، بیر اوجو سنین!
قانتورالی بیل‌دی کی، بو دۆشمنی باسیب-داغی‌دان سئلجان خانیم‌دیر. بیر
طرف‌دن ده اؤزو قوشونا گیریب قؽلینج چک‌دی. کافیرین باشینی کس‌دی. دۆشمن
باسیلیب مغلوب اولدو.
سئلجان خانیم قانتورالینی آتا میندیریب، یئدیینه آلدی، گئری قاییت‌دی.
گئدرکن قانتورالی اؤز-اؤزونه فیکیرلش‌دی:
سئلجان خانیم، یئرین‌دن قالخیب-دوروب،
قارایال‌لی قازلیق آتینا مینیب،
آتامین ائو-ائشیینه گلن‌ده،
اوغوزون آلا گؤزلو قؽز-گلینی بیلن‌ده،
اطرافینا یؽغیشاراق گۆلن‌ده،
هر کس اؤز سؤزونو سؤیلین‌ده
سن ده دوروب اؤیونسن،
«قانتورالی یارالیی‌دی،
آت بئلینه آلدیم، چؽخدیم» دئیسن!
گؤزوم دوی‌دو، کؤنلوم دؤن‌دو، اؤلدورورم سنی! – دئدی.
سئلجان خانیم ایشین نه یئرده اولدوغونو بیلیب، سویلامیش، گؤرک، خانیم،
نه سویلامیش‌دیر:
ایگید بی، اؤیونرسه، ار اؤیونسون، – آسلان‌دیر!
لووغالانماق آرواد اۆچون نقصان‌دیر.
اؤیونمکله آرواددان کیشی اولماز...
ایری یورغان آلتین‌دا قوجاقلاشمادیق،
شیرین داماق توتاراق اؤپوشمدیک،
آل دوواغیم آلتین‌دا دانیشمادیق.
تئز سئودین، تئز ده بئزدین، ابله اوغلو، ابله!
بیر الله بیلیر کی، من سنه سیرداشام، یارام، قؽیما منه!
قانتورالی دئییر: «یوخ، البته، اؤلدورملیم!». قؽز هیرسلنیب
دئدی: «آی ابله اوغلو، ابله! من آشاغی قولپا یاپیشیرام، سن یوخاری
قولپا یاپیشیرسان. آی ابله اوغلو، اوخلا یا قؽلینجلا ووروشورسان؟ بری گل،
دانیشاق!». آتینی سۆروب بیر یۆکسک یئره چؽخ‌دی. اوخقابین‌دان دوخسان اوخونو
یئره تؤک‌دو. ایکی اوخ سئچیب، دمیر اوجلوقلارینی چؽخاردی: بیرینی گیزلت‌دی،
بیرینی الینه گؤتوردو. دمیر اوجلوق‌لو اوخلا آتماغا اۆریی گلمه‌دی. دئدی:
«ایگید، اوخونو آت!» قانتورالی دئدی: «قؽزلارین یولو بیرینجی‌دیر، اولجه سن
آت!». قؽز بیر اوخو ائله آتدی کی، قانتورالینین باشین‌داکی بیت آیاغینا یؽغیل‌دی.
قانتورالی اوخ آتمادی، ایر‌لی گلیب سئلجان خانی‌می قوجاقلاییب باریش‌دی؛
اؤپوش‌دولر. قانتورالی سویلامیش، گؤرک، نه سویلامیش‌دیر:
پار-پار یانان، پاریلدایان اینجه دونلوم!
یئرین‌ده یئره قدم باسمایان،
قار اۆستونه قان داممیش تک آل یاناقلیم!
قوشا بادام سؽغمایان دار آغیزلیم!
قلم ایله رسسام چکن قارا قاشلیم!
هؤروکلری قؽرخ توتام‌لیق قارا ساچلیم!
آسلان نس‌لی، سلطان قؽزی،
هئچ من سنی اؤلدورمه‌یه قؽیاردیم‌می؟
اؤز جانیما قؽیاردیم، سنه قؽیمازدیم؛
من سنی سؽناییردیم، -دئدی.
سئلجان خانیم بورادا سویلامیش، گؤرک، خانیم، نه سویلامیش‌دیر:
قالخاراق یئریم‌دن دوراردیم،
قارایال‌لی قازلیق آتیما مینردیم.
آتامین دیک چادیرین‌دان چؽخاردیم.
آرقوبئل‌ده، آلا داغ‌دا اوو اوولاردیم.
او یئرلرده سؽغین-کئییک قوواردیم.
یای دارتان‌دا بیر اوخلا نئیلیردیم؟
دمیر اوجلوق‌سوز اوخلا، ایگید، سنی سؽناردیم،
من سنی اؤلدورمه‌یه، ایگیدیم، هئچ قؽیاردیم؟..
اونلار یاخینا گل‌دیلر. قوجاقلاشیب قول-بویون اولدولار، شیرین-شیرین
اؤپوش‌دولر. آغ-بوز آتلارینی مینیب چاپ‌دیلار، بی آتاسینین یانینا چات‌دیلار.
آتاسی اوغلونو گؤردو، اللها شۆکورلر ائل‌دی. قان‌لی قوجا اؤز اوغلو و گلینی
ایله اوغوز یوردونا گیردی. بؤیوک و گؤزل چمن‌لیک‌ده چادیر قوردوردو.
آتدان آیغیر، دوه‌دن بوغرا، قویون‌دان قوچ کسدیردی. توی ائتدی. قالین
اوغوز بیلرینی چاغیریب عزیزله‌دی...
قانتورالی قؽزیل تاغ‌لی گۆنلویونو قوردوروب، گلین اوتاغینا گیردی،
مورادینا-آرزوسونا چات‌دی.
دده‌م قورقود گلیب قوپوز چال‌دی. بوی بویلادی، سوی سویلادی. ایگیدلرین
باشینا گلنلری سؤیله‌دی:
ایندی هانی دئدییم بی ارنلر؟
دۆنیا منیم‌دیر دئینلر؟
اجل آلدی، یئر گیزلت‌دی،
فانی دۆنیا کیمه قال‌دی؟
گلیم‌لی-گئدیم‌لی دۆنیا،
سون اوجو اؤلوم‌لو دۆنیا!
اجل گلدیک‌ده تمیز ایمان‌دان آییرماسین، –
الله سنی نامرده مؤحتاج ائتمه‌سین!
الله وئرن اۆمیدین اۆزولمه‌سین!
آغ آلنین اؤنون‌ده بئش کلمه دعا ائتدیک، قبول اولسون!
«آمین!» دئینلرین اۆزونو گؤرسن!
یؽغیش‌دیرسین، ساخلاسین الله گۆناهینیزی،
آدی گؤزل محمد مصطفییا باغیشلاسین، خانیم، هئی!!!