منو
ایچ اوغوزا داش اوغوزون دؤنوک چؽخماسی و بئیریین اؤلدویو بوی
اۆچ اوخ و بوز اوخ طایفهلاری بیر یئره توپلاشان‌دا قازان عادت اوزره ائوینی
تالان ائلتدیرر، شئی-شۆیونو بؤلوشدورردی. اما بو دفعه قازانین
شئیلری تالان ائدیلدیک‌ده داش اوغوز اورادا دئییل‌دی. تالان‌دا آنجاق ایچ اوغوز
ایشتیراک ائتدی.
قازان اؤز شئیلرینی تالان ائلتدیررکن آروادینین الین‌دن توتوب
کنارا چؽخار، اوندان سونرا ائو-ائشیینی اوغوز اهلینین ایختیارینا وئرردی.
داش اوغوز بیلرین‌دن آروز، امن و قالان بیلر بونو ائشیدیب
دئدیلر: «باخ، باخ! ایندیدک قازانین ائوینی بیرلیک‌ده تالان ائدردیک. ایندی
نه اۆچون بیرلیک‌ده اولمایاق؟» داش اوغوز بیلری مۆتتفیق اولوب، قازانین
یانینا گلمه‌دیلر، اداوت ساخلادیلار.
قؽلباش دئییلن بیر کیشی واردی. قازان دئدی: «آی قؽلباش، بو داش اوغوز
بیلری همیشه بیرلیک‌ده گلیردیلر. ایندی نه اۆچون گلمه‌دیلر؟» قؽلباش
دئییر: «بیلمیرسن‌می نیه گلمه‌دیلر؟ ائوینی تالان ائتدیردیین واخت داش
اوغوز بورادا یوخ ایدی، سببی بودور». قازان دئییر: «هه، دئمه‌لی، اداوت
ساخلاییرلار؟». قؽلباش دئییر: «خانیم، من گئدیم، اونلارین دوستلوغونودوشمنلیینی
بیلیم». قازان دئییر: «سن یاخشی بیلیرسن، گئت!».
قؽلباش بیر نئچه آداملا آتلانیب، قازانین دایی‌سی ائوینه گل‌دی. آروز دا
قؽزی‌لی گۆنلویونو قوردوروب اوغلانلاری ایله اوتورموش‌دو.
قؽلباش گلیب آروزا سلام وئردی، دئدی: «قازانین باشی بلالی‌دیر. دئدی
کی، موطلق داییم آروز یانیما گل‌سین، اۆستومه دۆشمن گلیب؛ دوه‌لری‌می
نریلدت‌دیلر، قاراجیق قازلیق آتلاری‌می کیشنت‌دیلر. قازا بنزر قؽزیمیز-
گلینیمیز درده دۆش‌دو. منیم دردلی باشیما گؤر نلر گل‌دی.
داییم آروز گل‌سین، – دئدی».
آروز دئییر: «آی قؽلباش، قازان اؤز ائوینی همیشه اۆچ اوخ و بوز اوخ
طایفهلاری بیر یئره یؽغیلان‌دا تالان ائلتدیرردی. بیزیم گۆناهیمیز نه ایدی کی،
بو ایشده ایشتیراک ائتمدیک؟ قازانین باشینا قوی همیشه بلا گل‌سین. دایی‌سی
آروز دایم اونا قارشی اولاجاق. بیز قازانین دۆشمنیگیک، قطعی بیل‌سین!».
قؽلباش بورادا سویلامیش، گؤرک، خانیم، نه سویلاییب دئمیش‌دیر:
آی ابله،
قازان خان یئرین‌دن دوروب گل‌دی،
آلا داغ‌دا چادیری-اوتاغی دیکل‌دی.
اۆچ یۆز آلتمیش آلتی ایگید
صحبتینه یؽغیل‌دی.
یئمک-ایچمک آراسین‌دا بیلر سنی آندی.
اۆستوموزه هئچ بیر دۆشمن-زاد گلمه‌دی.
من سنین دوست‌لوغونو-دۆشمنلیینی
سؽناماق اۆچون گلدیم.
قازانا دۆشمن اولدوغونو بیلدیم!
قؽلباش قالخیب «سالامات قالین!» – دئییب گئت‌دی.
آروزون قانی چوخ قارال‌دی. داش اوغوز بیلری اۆچون آدام سال‌دی:
«امن گل‌سین، آلپ رۆستم گل‌سین، دؤنبیلمز تۆلکووران گل‌سین...
قالان بیلر ده هامی گل‌سین!».
داش اوغوزون بۆتون بیلری یؽغیل‌دی. آروز بؤیوک و گئنیش اوتاقلارینی
دۆزده تیکدیردی. آتدان آیغیر، دوه‌دن بوغرا، قویون‌دان قوچ کسدیردی.
داش اوغوز بیلرینی عزیزله‌ییب قوناق ائتدی. دئدی: «بیلر، بیلیرسیزمی،
من سیزی نیه چاغیرتدیردیم؟». دئدیلر: «بیلمیریک». آروز دئییر: «قازان
بیزه قؽلباشی گؤندریب، ائلیم-گۆنوم چاپیل‌دی، باشیما بلا گل‌دی، داییم
آروز یانیما گل‌سین، دئمیش‌دیر. قؽلباشا دئدیم کی، قازان همیشه مالینی
داش اوغوز بیلرینین ایشتیراکی ایله تالان ائلتدیرردی. بیلر گلر، قازانی
سلاملاییب گئدردی».
امن دئدی: «بس سن آخیر اونا نه جاواب وئردین؟» آروز: «آی ابله،
بیز قازانا دۆشمنیک»، دئدیم. امن دئییر: «یاخشی دئمیسن». آروز
دئییر: «بیلر، بس سیز نه دئییرسیز؟». بیلر دئدی: «نه دئیجییک؟
سن قازانا دۆشمن اولدون‌سا، بیز ده دۆشمنیک»، – دئدیلر. آروز آرایا
مقدس کیتابی گتیردی. بۆتون بیلر ال باسیب آند ایچدیلر، «سنین
دوستونا دوست، دۆشمنینه دۆشمنیک!» – دئدیلر. آروز بۆتون بیلره
خلت وئردی، دؤنوب دئدی: «بیلر، بئیرک بیزدن قؽز آلمیش‌دیر، یئزنه‌میزدیر،
اما قازانین دا دوستودور. گل‌سین، بیزی قازانلا باریش‌دیرسین.
چاغیرت‌دی‌راق، گتیردک؛ بیزه تابع اولارسا، چوخ یاخشی! اولمازسا، من
ساققالینی توتوم، سیز قؽلینج چکیب وورون! بئیریی آرادان گؤتورک. اوندان
سونرا قازانلا ایشیمیز یاخشی اولار!».
بئیره‌یه کاغیذ گؤندردیلر. بئیرک اؤز اوتاغین‌دا ایگیدلرله یئییبیچیردی.
آروزدان آدام گل‌دی، سلام وئردی. بئیرک ده سلام وئردی. گلن
آدام دئدی: «آروز خان سیزه سلام گؤندریر. دئییر، بئیرک گل‌سین، لۆتف
ائدیب، بیزی قازانلا باریش‌دیرسین!».
بئیرک: «یاخشی، اولسون!» – دئدی. آتینی چک‌دیلر، مین‌دی. قؽرخ ایگیدله
آروزون ائوینه گل‌دی. داش اوغوز بیلری اوتورورکن گیریب سلام وئردی.
آروز بئیره‌یه دئدی: «بیلیرسن‌می، سنی نیه چاغیرمیشیق؟». بئیرک دئدی:
«نیه چاغیرمی‌سیز؟». آروز دئدی: «بیز، بۆتون بو اوتوران بیلر قازان‌دان
اۆز دؤندرمیشیک، آند ایچمیشیک». کیتاب گتیردیلر کی، سن ده آند ایچ! بئیرک
«من قازانا دؤنوک چؽخمارام!» – دئیه آند ایچدی. سویلاییب دئییر:
من قازانین نعمتینی چوخ یئمیشم،
بیلمزسم، گؤزومو توتسون!
قاراجیق‌دا قازلیق آتینا چوخ مینمیشم،
بیلمزسم، تابوتوم اولسون!
یاخشی قافتانلارینی چوخ گئیمیشم،
بیلمزسم، کفنیم اولسون!
بؤیوک، گئنیش اوتاغینا چوخ گیرمیشم،
بیلمزسم، زین‌دانیم اولسون!
من قازانا دؤنوک چؽخمارام، قطعی بیلین!
آروز بئیریین ساققالین‌دان توت‌دو. بیلر بئیره‌یه قؽیا بیلمه‌دیلر.
بئیرک بورادا بیل‌دی کی، آروز چوخ قزبلنمیش‌دیر. سویلاییب دئدی:
آروز، من بیلسیدیم بو نیتینی،
قاراجیق‌دا قازلیق آتا مینردیم!
اینیمه برک دمیر دونو گئیردیم!
بؤیوک ایتی پولاد قؽلینج باغلاردیم!
اؤز آلنیما پارلاق زیرئه ووراردیم!
آلتمیش توتام سۆنگومو گؤتورردیم!
آلاگؤزلو بیلری گتیرردیم!
آی یاراماز، من بو ایشی دویسایدیم،
سنین گؤروشونه بئله گلردیم؟!
ایگیدی آلداتماق آرواد ایشی‌دیر،
بو ایشی آرواددان اؤیرندین‌می سن؟
آروز دئییر: «اده، هرزه-هرزه دانیشما. قانینا سوساما، گل آند
ایچ!». بئیرک دئییر: «واللاه، من قازانین و ایچ اوغوزون یولون‌دا باشی‌می
قویموشام. ایستییرسینیز، یۆز پارا ائلیین، من قازانا خاین چؽخمارام!».
آروز یئنی هیرسلن‌دی، بئیریین ساققالین‌دان برک توتوب، بیلره
باخ‌دی. گؤردو کیم‌سه گلمیر، قارا پولاد ایتی قؽلینجی چکیب، بئیریین
ساغ اویلوغونو چاپ‌دی. بئیرک قارا قانینا بویان‌دی، باشی دومانلان‌دی.
بۆتون بیلر داغیلیش‌دی. هر کس اؤز آتینا مین‌دی. بئیریی ده میندیردیلر.
بیر نفر ترکینه مینیب، اونو قوجاقلادی. بئیریی گتیرنلر آتلارینی چا-
پاراق، اونو اؤز ائوینه چاتدیردیلار. جۆببه‌سینی اۆزرینه اؤرت‌دولر. بئیرک
بورادا سویلاییب دئدی:
ایگیدلریم، یئرینیزدن قالخین، دورون!
بوز آتیمین قویروغونو توتون، کسین!
آلا داغ‌دان آرقوبئ‌لی گئجه آشین.
ایتی آخان گؤزل سویو اۆزوب کئچین.
قازان خانین دیوانینا چاپیب گئدین.
سیز هامینیز آغ چؽخاریب، قارا گئیین.
«قازان، تک سن ساغ اول، بئیرک اؤلدو!» دئیین...
دانیشین کی، نامرد آروز دایین آدام گؤندریب، بئیریی ایستمیش‌دیر،
او دا گئتمیش‌دیر. داش اوغوزون بۆتون بیلری بیر یئره یؽغیلیبمیش.
بیلمدیک، یئمک-ایچمک آراسین‌دا مقدس کیتاب گتیردیلر، بئیره‌یه
«بیز آند ایچیب، قازان‌دان اۆز دؤندرمیشیک. گل، سن ده آند ایچ!» –
دئدیلر. آند ایچمه‌دی. «من قازان‌دان دؤنمرم!» – دئدی. نامرد
دایین قزبلنیب، بئیریی قؽلینجلادی. بئیرک هوشونو ایتیریب، قارا قانینا
بویان‌دی. سونرا دئدی کی، منیم قانی‌می قازان آروزدا قویارسا، صاباح
قیامت گۆنون‌ده الیم اونون یاخاسین‌دا اولاجاق‌دیر!
بئیرک بیر داها سویلاییب دئمیش‌دیر:
ایگیدلریم، آروز اوغلو باسات گلمه‌دن،
ائلیم-گۆنوم چاپیلمادان،
قایتابان‌دا دوه‌لری‌می باغیرتمادان،
قاراجیق‌دا قازلیق آتی‌می کیشنتمه‌دن،
آغجا قویونلاریم ملشمه‌دن،
آغجا اۆزلو قؽز-گلینه ساتاشمادان،
آغجا اۆزلو سئوگی‌لی‌می باسات گلیب آلمادان،
ائلی‌می-گۆنومو چاپمادان، قازان منه یئتیش‌سین،
منیم قانی‌می آروزدا قویماسین،
آغ بنیزلی سئوگی‌لی‌می اوغلونا آلیب وئرسین،
آخیرتین حاقینی منه هالال ائتسین،
بیل‌سین کی، بی اوغلو بی‌زاده بئیرک
عؤمرونو باغیشلاییب، اللهینا قوووش‌دو!
بئیریین آتا-آناسینا خبر چات‌دی. اوجا ائو-ائشیکلرین‌ده شیون قوپ‌دو.
قازا بنزر قؽز-گلین آغ چؽخاریب، قارا گئی‌دی. آغ-بوز آتینین قویروغونو
کس‌دیلر. قؽرخ-اللی ایگید قارا گئییب گؤی سارین‌دی. قازان بیین یانینا
گلیب، چالمالارینی یئره ووردولار. «بئیرک!» دئیه چوخ آغلاش‌دیلار. قازانین
الینی اؤپدولر. «سن ساغ اول، بئیرک اؤلدو!» دئدیلر. دئدیلر کی، نامرد
دایین هیله ایشلت‌دی. چاغیرتدیریب بیزی آلدات‌دیلار. گئتدیک؛ بیلمدیک
کی، داش اوغوز بیلری سیزدن اۆز دؤندریبلر. مقدس کیتاب گتیردیلر.
«بیز قازانا دۆشمنیک، سن ده بیز دئینه بویون ای!» دئدیلر.
آند ایچدیلر. بئیرک سنین چؤریینی باسمادی. اونلارا بویون ایمه‌دی.
دایین نامرد آروز قزبلنیب، بئیریی اوتوردوغو یئرده قؽلینجلادی، بیر
اویلوغونو سال‌دی. سن ساغ اول، خانیم، بئیرک اللها قوووش‌دو؛ دئدی کی،
منیم قانی‌می آروزدا قویماسین.
قازان بو خبری ائشیت‌دی، دسمالینی الینه آلیب، هؤنکور-هؤنکور
آغلادی. دیوان‌دا اوتوروب زاریل‌دادی. اورادا اولان بۆتون بیلر آغلاش‌دیلار!
قازان گئت‌دی، اؤز ائوینه گیردی. یئددی گۆن دیوانا چؽخمادی، اوتوروب آغلادی.
بیلر یؽغیشیب، دیوانا گل‌دیلر. قازانین قارداشی قاراگونه دئییر:
«قؽلباش، گئت دئ، آغام قازان گلیب چؽخ‌سین. دئ کی، سنین اوجون‌دان بیر ایگید
آرامیزدان اکسیل‌دی. هم ده وصیّت ائله‌ییب کی، قانینی دۆشمن‌ده قویماییب
آلاسان. دی، گئدک، دۆشمنی هاقلایاق!». قؽلباش دئییر: «سن قارداشیسان،
سن گئت!».
نهایت، ایکی‌سی بیرلیک‌ده گئت‌دیلر. قازانین ائوینه گیردیلر. سلام
وئریب دئدیلر: «سن ساغ اول، آی خان، بیر ایگید آرامیزدان اکسیل‌دی، سنین یولون‌دا
باش وئردی. دئییرم، قانینی آلاق؛ هم ده سیزه تاپشیرمیش‌دیر کی، قانینی
آلاسیز. آغلاماقلا بیر شئی‌می اولور؟ دور گل یوخاری».
قازان دئییر: «دوغرو مصلحت‌دیر. تئز سلاحلاری حاضرلاسینلار. بۆتون
بیلر آتلان‌سینلار!».
بیلرین هامی‌سی آتلارا مین‌دی. قازانین قونور آتینی چکیب گتیردیلر،
مین‌دی. بورو چالین‌دی، ناغارالار دؤیول‌دو. گئجه-گۆندوز بیلمه‌دن
آتلارینی چاپ‌دیلار.
آروزا و داش اوغوزون بیلرینه خبر چات‌دی. «بودور، قازان گل‌دی!»
– دئدیلر. اونلار دا قوشون یؽغیب، بورو اوجال‌دان قازانا قارشی گل‌دیلر.
اۆچ اوخ و بوز اوخون قوشونلاری قارشیلاش‌دی. آروز دئییر: «ایچ اوغوزدا
منیم دؤیوش‌چو رقیبیم قازان اولسون!». امن دئییر: «منیم رقیبیم
ترسوزامیش اولسون!». آلپ رۆستم دئییر: «منیم رقیبیم انسه قوجا
اوغلو اوخچو اولسون!». هر کس اؤز رقیبینی گؤزله‌دی. آلایلار باغلان‌دی، قوشونلار
دۆزول‌دو. بورولار چالین‌دی. تبیللر دؤیول‌دو. آروز قوجا اؤز آتینی
میدانا سۆردو. قازانی چاغیریب دئدی: «ائی یاراماز، سن منیم رقیبیمسن،
سن بری گل!». قازان قالخانینی چک‌دی، سۆنگوسونو الینه آلیب
باشی اۆزرین‌ده فؽرلات‌دی. دئدی: «آی ابله، نامردلیکله ایگید اؤلدورمیین
نه دئمک اولدوغونو ایندی من سنه گؤستررم!». آروز قازانین اۆزه-
رینه آت سۆروب، اونو قؽلینجلادی؛ ضربه‌سی ذرّه قدر ده قازانی کسمه‌دی،
یان کئچ‌دی. نؤوبه قازانا یئتیش‌دی. آلتمیش توتام‌لیق ایری نیزه‌سینی قولتوغونا
قؽسان قازان، آروزا بیر نیزه ووردو. نیزه آلوو تک آروزون کؤکسون‌دن
او طرفه کئچ‌دی، اونو آت اۆستون‌دن یئره سال‌دی. قازان اؤز قارداشی
قاراگونه‌یه ایشاره ائتدی: «باشینی کس!». قاراگونه آتدان دۆشوب آروزون
باشینی کس‌دی.
داش اوغوز بیلری بونو گؤروب، هامی آتدان دۆش‌دو. قازانین آیاغینا
یؽخیل‌دیلار، گۆناهلارین‌دان کئچمیی خاهیش ائتدیلر، الینی اؤپدولر. قازان
اونلارین گۆناهینی باغیشلادی. بئیریین قانینی دایی‌سین‌دان آلدی. سونرا
آروزون ائوینی چالیب-چاپدیردی. ائلینی-گۆنونو تالان ائلتدیردی. ایگید بیلر
بؤیوک غنیمت قازان‌دیلار.
قازان هۆندور گؤی چمنلرده چادیرلار قوردوردو.
دده‌م قورقود گلیب شادلیق ماهنی‌سی چال‌دی. ایگید دؤیوش‌چولرین
باشینا نه گلدیینی دانیش‌دی. دئدی:
هانی دئدییم بی ارنلر،
دۆنیا منیم‌دیر دئینلر؟
اجل گل‌دی، یئر گیزلت‌دی،
فانی دۆنیا کیمه قال‌دی؟
گلیم‌لی-گئدیم‌لی دۆنیا،
سون اوجو اؤلوم‌لو دۆنیا!
ان نهایت، اوزون یاشین
سونو اؤلوم، آخیری آیری‌لیق.
خئییر-دعا وئرک، خانیم:
اؤلوم گلدیک‌ده سنی
پاک ایمان‌دان آییرماسین!
آغ ساققال‌لی آتان یئری،
آغ بیرچک‌لی آنان یئری
جنّت اولسون!
الله سنی نامرده مؤحتاج ائتمه‌سین!
آغ آلنین اؤنون‌ده بئش کلمه دعا ائتدیک
قبول اولونسون!
«آمین! آمین!» دئینلرین اۆزونو گؤرسن!
یؽغیش‌دیرسین، ساخلاسین الله گۆناهینیزی،
محمد مصطفییا باغیشلاسین، خانیم، هئی!