بختیارین تاجیر ماجراسینی ناغیل ائتمه‌سی

دئدی پس بختیار: ای خان و خاقان!
الینده دایم اولسون حؤکم و فرمان،
وار ایدی بصره‌ده بیر وارلی تاجیر،
تیجارت اوستاسی، کیردارلی تاجیر،
میصیردن مال آلار، هینده گئدردی،
تیجارت مقصدیله سئیر ائدردی.
یاییلمیش شؤهرتی، اولموشدو مشهور،
اولوب ثروت اسیری شخص-مغرور،
گئجه-گۆندوز شۆعاری دؤولت ایدی،
همیشه فیکر-ذیکری ثروت ایدی.
نهایت ذیلّته اولدو گیریفتار،
فنایه گئتدی دؤولت، هر نه کیم وار.
فلاکت باش وئریب هر بیر طرفدن،
نه کیم وار مال و دؤولت چؽخدی الدن.
الینده قالمیش ایدی آزجا مایه،
گۆنو اولدو مۆبدّل آه و وایه.
آلیب چوخلو تاخیل وئردی پارانی،
تؤکوب آمباره کیم، گلسین زامانی.
قوراقلیق ایللرینده او بازاره،
آپاریب، الده ائتسین چوخلو پاره.
ولاکین اولمادی مقصوده نایل،
یاغیش یاغدی، تاخیل چوخ اولدو حاصیل.
بیر ایل ده ساخلادی بلکه گلن قؽش،
اولا قؽتلیق، بازاردا یاخشی ساتیش.
سونونجو مایه بو سؤوداده گئتدی.
قالیب آمباردا بوغدا باده گئتدی.
او بختی قاره ده بیر گۆن سحردن.
قؽلیب ترک-دیار، چؽخدی شهردن،
گمی ایله گلیب عۆمّانه دۆشدو،
تلاطوم باشلادی، توفانه دۆشدو.
چؤنوب کشتی، مۆسافیر ج‍ۆمله باتدی،
اۆزوب تاجیر او دم بیر تاختا تاپدی.
دنیز اۆزره قالیب بیر خئیلی مۆدّت،
گلیب بیر ساحیله چاتدی نهایت.
گزیب آواره، چؤلده گاه و بیگاه،
اوزاقدان بیر عیمارت گؤردو ناگاه.
یاخین گلدی، نه گؤردو باع-جنّت،
یئتیشمیش هر طرفده ناز و نعمت.
کرامت اهلی ایدی قوجا باغبان،
اونو ائتدی نئچه گۆن باغدا مهمان.
سوروشدو حالینی اول مرد-عاقیل،
دئدی: واردیر بو باغدا خئیلی حاصیل،
نه بولدور آلماسی، ناری، بادامی،
ائدیر مبهوت گؤرن هر بیر آدامی،
قالیب باغدا، اگر، قؽلسان نظارت،
آلارسان خیدمت اۆچون مۆزد، خلعت.
علاوه، هر بیچیندن پای آلارسان،
اگر مئیلین اولا قؽش-یای قالارسان.
اولوب راضی سؤزوندن باغبانین،
دئدی: – البته اوللام پاسیبانین.
ائدیب خیدمت او باغدا خئیلی مۆدّت،
گلیب چاتدیقدا بیر گۆن وخت-قیسمت،
خسیسلیک دۆشکونو، اول قلبی قاره،
قؽلیب دیقتله محصوله نظاره،
– یقین قؽلماز، – دۆشوندو – کندلی ایقرار
ائدر بلکه سؤزونو سونرا اینکار.
منه لازیمدیر البت گیزلی اوندان
قؽلام اؤز پاییمی بیر یئرده پۆنهان.
اگر باغبان اولارسا عهده صادق،
بؤلوب قیسمتیمی وئرسه مۆوافیق،
او دمده قایتاریب محصولی درحال،
ائدیم تقدیم، قوی اولسون باری خوشحال.
قؽلیب اطرافا دیقتله نظاره،
یاخین یئرده او تاپدی بیر مغاره،
توقّوف ائتمه‌دن اول شخص-نادان،
اورادا قؽلدی چوخلو بوغدا پونهان،
زمانی کی، یئتیشدی بؤلگو واختی،
قوجا باغبان گلیب محصوله باخدی.
صداقتله اولوب عهدینده مؤحکم،
ائدیب قیسمت پایینی وئردی اول دم.
گؤرونجه باغبانی دوغرو اینسان،
اؤزو-اؤز فعلینه اولدو پشیمان.
آچیب، ایظهار قؽلدی سیرّ-رازی.
کی، فعلیندن اولالار بلکه راضی.
و لاکین آروزی‌سی وئرمه‌دی بار،
قوجا باغبان غضبله ائتدی رفتار.
اونو رد ائتدی باغدان، قوودو گئتسین،
گئدیب اؤز باشینا بیر چاره ائتسین.
پس اول آشوفته‌یی، زاری، پریشان*
باش آلیب گئدر ایدی در-بیابان.
بیاباندا پریشان حال گئتدی،
گلیب اول دمده بیر دریایه یئتدی،
یئتیشدی، گؤردو چۆن بیر جمع غوّاص،
اوتورموش، ائیله‌میشلر مجمع-خاص.
کیم اولدوغونو بیلدیلر تمامی.
دوروب اونا هامی وئردی سلامی.
اولارا، عرض قؽلدی سرگوذشتین،
گۆذشت-ماجرانین شرح-بئیتین.
بو قیصّه اونلارا چۆن اولدو معلوم،
اونلارین باغری سانکی اولدو چۆن موم.
دئدیلر: نسنه‌میز یوخ سنه لایق،
ولی بؤیله گلیر عقله مۆوافیق.
دئدیلر: ائنه‌موز دریایه بیر یول،
نه گتیرسک، سنه بو دریاده اول.
قمو غوّاصلار ائندی به دریا.
گتیردی هر بیری بیر دۆرّ-زیبا،
اونا گتیردیلر اون دۆرّ-غلتان.
گؤرنده جؤوهری، قالیردی حئیران.
دئدیلر: اول جوان-مه‌لیقایه،
بونلاری سات اؤزونچون ائیله مایه.
کی، هر کیمسه‌ده یوخدور مال و نعمت،
جاهاندا یوخ اونونچون قدر و قیمت.
اولار اون دۆرّ-غلتان، اول جوانه،
چۆ وئردیلر، جاوان اولدو روانه.
اونون اینینده وار بیر کؤهنه ژینده،
نیهان ائیله‌دی اونون آراسیندا
روانه اولدو، گئتدی یولا دوغرو،
پس اونا یولداش اولدو ایکی اوغرو.
باشیندا گؤردولر یوخدور عمامه،
گئییبدیر اینینه، بیر کؤهنه جامه.
دئدیلر: ایشبو میسکین و گدادیر،
تسلّی وئر، فقیر و بینوادیر.
اونون چۆن دؤولتی اولموش نیکونسار،
گؤروبن اونلاری فیکر ائتدی قورخار.
گؤتوروب سککیزین آغزینا سالدی،
ایکیسی دۆرّلرین جیبینده قالدی.
قضارا بخت دؤنمک اولدو معلوم،
یئریرکن ناگاهان آسقیردی اول شوم،
دهانیندان داغیلدی چۆنکی، دۆرّلر،
کؤنول اولدو مۆشوّش، جیسمی ترلر.
گؤتوردولر او دۆرّو اوغرولار پاک،
پس اولدولار اونا اول دم غضبناک.
دئدیلر: هانی بونلارین قالانی؟
توتوبان بوغدولار او بینوانی.
چالیندی آنچی کیم سان اولدو بیجان
دهانیندان اونون یول ائیله‌دی قان.
آیاقدان دۆشدو مدهوش و حئیران،
اونو سالیب، اورادان گئتدی دۆزدان،
یئتیشدی بیر مۆروّتلی جاوانمرد،
باخیب گؤردو، اثر قؽلدی اونا درد.
آلیب آرخاسینا آپاردی شهره،
دئدی: حاقدان گؤروم من خئیلی بهره.
اؤزونه گلدی اول برگشته دؤولت،
تامام اعضاسی مجروح و جراحت.
پریشان، مۆضطریب، مجروح، خسته،
فلک چؤوروندن اولموش دیلشیکسته.
جاهان گؤزلرینه اولموش قارانقو،
نصیب اولموش اونا اندوه و قئیقو.
پس اول ایگید اونو ازبهری معبود،
نئچه گۆن ساخلادی، چۆن اولدو بئهبود
یئرینده گؤردو قالمیش ایکی جؤوهر،
یئنه اولدو داماغی تازه و، تر.
دئدی من بونلاری ازبهری توشه،
آپاریم، ساتاییم، جؤوهر فۆروشه.
روانه اولدو، گئتدی سوی-بازار،
دئدی صرّافه: سن وارسان خریدار؟
اگر سن آلیر ایسن ای برادر
ساتارام، منده واردیر ایکی جؤوهر.
گؤروب اول دمده اونو، دئدی صرّاف:
– نه وئریم، سؤیله گل از رویی اینصاف.
یئری‌ییب اول دم، اول بیچاره، میسکین
بیلیردی ارزیشین، دئدی باهاسین.
دئدی اؤز-اؤزونه صرّاف-نادان:
«بیلیر قیمتینی، وئرمز بو ارزان.
بو مبلغ من بونا وئرینجه قیمت،
قؽلاییم من بونا بؤهتان و تؤهمت!».
پس اول دم ائیله‌دی فریاد و افغان.
ائشیدیب هر طرفدن گلدی خلقان.
دئدیلر: نولدو سنه، سؤیله دوغرو؟
دئدی: چوخ مالیمی آلمیشدی اوغرو،
حلال ایدی ولاکین، چینکی مالیم
الینده گؤردوم اۆشبو دۆزدی ظالیم.
توتوبان اونا انواعی سیاست
قؽلار آزار و جؤور-بینهایت،
آپاردیلار اونو نالان و گیریان
به نزدی پادشاهی عصر و دؤران.
دئدی صرّاف کی، ای شاهی جاهاندار!
کی، منده وار ایدی اون دۆرّ-شهوار.
ایکیسین بو کیشی مندن نیهانی
اوغورلامیش ایدی، من تاپدیم آنی.
سککیز بو ایکیدن واردیر تاماشا،
هامی بیر-بیرینه همجینس، همتا.
گتیریب توتدولار چۆنکی برابر،
قضارا هامی‌سی بیر-بیره بنزر.
دئدی سولطان: بو کیشی اوغرو اولدو،
بو صرّافین نیشانی دوغرو اولدو.
نه لازیمدیر بونا، زنجیر و زیندان،
آپارین بونو آسین بوغازیندان!
کؤنول غملی، الی باغلی، گیریفتار
چکیب آپاردیلار، چۆن جانیب-دار.
اولوب مجموع، مردوم، عام و هم خاص
قضارا ائتدی اول دم جمع غوّاص.
باخیب گؤردولر اول دم، اول فقیری،
قالیبدیر مۆبتلا، یوخ دستیگیری.
الی باغلی، قؽزیل قان ایچره غلتان،
حقه یالواریر، ائیلر آه و افغان.
یئتیشدیلر اونا چۆن اول جماعت
ادا قؽلدیلار، اخباری شهادت.
– کی، ای خلقی جاهان اۆممیدگاهی،
هامی بیچاره‌لر پۆشت و پناهی.
گۆناهی یوخدور، اول سرگشته حئیران
قؽلیبدیر اونا اول صرّاف بؤهتان.
بیزه چۆن ظاهیر اولموشدور حقیقت،
اولور واجیب کیم اوندان عرض-خیدمت.
او میسکینین سراسر سرگوذشتین
شاها عرض ائیله‌دیلر، شرحی بئیتین.
بویوردو پادشاه میسگین راحت،
پس اول صرّافه تدبیر و سیاست.
سیاست ائتدیلر چۆن اونا بۆسیار.
اؤزو اؤز فعلینه اولدو گیریفتار:
– نه کی، من سؤیله‌دیم، محض خطادیر،
سؤزوم بؤهتان ایدی، اۆزوم قارادیر.
قؽلیردی ناله و زار و فغانی
آغاج آلتیندا اول تاپشیردی جانی.
چۆ تسلیم ائیله‌دی صرّاف جانین،
گدایه وئردی اونون خانیمانین.
گر ایسترسن سنه یئتمه‌یه نؤقصان،
جاهاندا هئچ کیمه سؤیله‌مه بؤهتان!
دئمه بؤهتان و تؤهمت بیگوناهه،
دۆشر هر کیمسه اؤز قازدیغی چاهه.
گدایه ائیله‌دی اعزاز و حؤرمت.
باغیشلادی اونا چوخ مال و نعمت.
قؽلیردی گئجه-گۆندوز خیدمت، از جان
کی، تا اولدو خزینه‌دار-سولطان.
کیلید و قۆفل و صندوق و خزینه
هامی‌سین وئردی شاه اونون الینه.
کیلید الینده گؤردو شاد و خۆرّم
بلی اولموش کیلید اندک اوجو خم،
قضارا بخت و دؤولت اولمادی یار.
کیلیدی قویدو چۆن بررویی دیوار.
دؤیر داش ایله مؤحکم اول کیلیدی،
«دۆز ائله‌ییم بو ایری‌سین من ایندی».
او ضربتدن اولوب سوراخ دیوار،
دؤیردی باشینا افغان ائدیب، زار.
ائدردی آه و واوئیلا و فریاد،
قؽلاردی بخت الیندن داد و بیداد.
بو سؤزدن گر اولا سولطان خبردار،
داواسیز درده من اوللام گیریفتار.
نؤشون بوندان اگر قؽلسا نظاره،
حرم یولو گؤرونوب آشیکاره.
روان اول بی‌سعادت، دؤولتی کم،
گؤتوردو پالچیق ایله قؽلدی مؤحکم.
قضارا گؤردو شاهین بیر غولامی،
شاها عرض ائتدی احوالی تامامی.
کی: شاها اول خزینه‌دار گۆستاخ،
حرم ساری اولان دیواری سوراخ
قؽلیبدیر تا ائده اوندان نظاره،
روادیر قؽلماق اونو پاره-پاره.
ائشیتدی پادشاه اولدو روانی:
باخیب تحقیق گؤردو اول نیشانی.
اونا قهر ائیله‌ییب اولدو غضبناک،
دئدی: اول دم کی، ای مردود-ناپاک.
سنه من تاپشیریم ج‍ۆمله خزاین
اولاسان سن منه بدخواه و خاین؟
سنه تنبئه ائدیم من قالا تمثیل
بویوردو گؤزلرینه چکدیلر میل.
پس اول بیچاره ائتدی آه و فریاد،
قؽلیردی بخت الیندن داد و بیداد.
آچیب آغزین دئدی اول پادشاهه،
– ائشیت عرضیم منیم تک بیپناهه،
منیم یوخ، حاق بیلیر مۆطلق گۆناهیم،
ولاکین طالع و بخت-سیاهیم،
منی اوغراتدی، چوخ درد و بلایه،
بلا وئردی منی آخیر فنایه.
قؽلیردی ناله اول آه و فغانی،
روان تاپشیردی اول بیچاره جانی.
فدایی، هر کیمه بخت اولمایا یار،
نه حاصیل چوخ تردّود، سعی-بۆسیار.
دئدی بس بختیار: ای شاه-دؤران،
سنه دؤولت مۆیسّر امر و فرمان
بو گۆن چۆن دؤندو دؤولت، بخت و ایقبال،
منیم احوالیما بو قیصّه تیمثال.
بو سؤزلر تا اولونجا ختم، ایتمام،
پس اول دم باتدی گۆن، چۆن اولدو آخشام.
دئدی سولطان کیم، اولدو وخت-بیگاه.
آپارین ساخلایین، اولسون سحرگاه.
بونا من ائده‌لیم اؤیله سیاست،
کی، هر بیباکه اولا پند و عیبرت.