منو
خواجه حسن بازیرگانین حکایه‌سی
دئدی پس بختیار: ای شاهی سرور!
همیشه دؤولتین بادا مۆیسّر!
ائشیتدیم راویلردن بیر روایت،
عجب شیرین، مۆطوّل بیر حکایت
مگر وار ایدی بیر مرد-تاوانا،
بغایت مالدار و، سرو-بالا.
بسی مۆنعم، بسی وارلی، حسن نام.
سمنبوی و نیکوروی، گۆل‌اندام.
همیشه خۆرّم، خوشنود و خورسند.
کؤنولده حسرتی یوخ، غئیری فرزند.
کؤنولده مۆتّصیل اوغول خیالی،
تصدّوق ائیله‌دی چوخ مۆلک و مالی.
فقیره، بینوایه، دردمنده...
کنیزین ائیله‌دی آزاد-بنده...
دۆزلتدی یول، کؤرپو قؽلدی بۆنیاد،
بقاء الخیر قؽلدی مسجید آباد،
یئتیردی چۆنکی نذرین مۆستحقّه،
هامی اولدو قبول درگاه-حقه،
پس اول دم، حامیله اولدو عیالی،
بۆروندو باشینه سؤودا خیالی.
گؤتوردو چوخ متاع و باریخانه
تیجارت عزمینه اولدو روانه.
زر و سیم و، متاع بینهایت
بئله گؤتوردو اول صاحیب-دیانت.
قامو فیکرین گؤروبن یولا دۆشدو،
واریب بیر مؤعتبر شهره یئتیشدی.
مۆرسّع دانه‌لر، فیروزه، مرجان،
نئچه یاقوت ایله لعل-بدخشان!
بسی سیم و زر و زربفت-دیبا
عجایب تؤحفه‌لر قؽلمیش مۆحیّا.
آپاردی پیشکش اول پادشاهه،
گؤتوردو ال دوعالار قؽلدی شاهه،
کی: شاها، دؤولتین اولسون مۆخلّد.
بقای دؤولتین اولسون دا پایند.
همیشه دۆشمنی منکوب و مقهور،
پریشان خاطیر اولسون زار و رنجور.
ذی جؤور-حادیثات، ظۆلم-بدخواه،
پناهیندا سنی ساخلاسین الله.
بو نؤع ائیله‌دی چوخ مدح‌خوانلیق
شه اونا قؽلدی لۆطف و مهریبانلیق.
اونا یئر گؤستریب، پس قؽلدی حؤرمت،
اونا باشدان-آیاغا وئردی خلعت.
دئدی: – سنسن ندیمیم هم وکیلیم،
بو گۆندن بئله سن اول همنیشینیم.
هر ایشده سنه وئردیم ایختیاریم،
کی، سنسیز یوخ منیم صبر و قراریم.
نئچه ایل قالدی اوردا اول خیردمند
ولاکین جان و دیل مۆشتاق-فرزند
گؤتوردو اول زامان چوخ سیم، چوخ مال
یازیب بیر نامه ائوه قؽلدی ایرسال:
«بیزه لۆطف ائتدی شاه الحمدلله،
قؽلیبدیر چۆن بیزی مقبول-درگاه.
اولولار مۆتّصیل مجلیسده همدم،
اولا بیلمم جیدا بیر لحظه، بیر دم.
نولور بیزه یازاسیز بیر کیتابت.
نه کئچمیش حال-احوالی، سلامت،
نه‌ییزی سن زینهار، البته، زینهار،
نئجه‌دیر حالینیز؟ ائدین خبردار!».
یئتیشدی نامه، عؤورت اولدو دیلشاد،
حقه شۆکر ائتدی، غمدن اولدو آزاد.
نیگار-نازنین، گۆلبرگ-نسرین،
پس اول دم ائیله‌دی بیر کیمسه تعیین.
کیتابت یازدی اول سرو-گۆل‌اندام.
جاواب اول الینه پس قؽلدی اعلام،
«کی: ای فرخنده طالع، اول گل آگاه!
بیزیمچون یوخدور چوخ تشویش و ایکراه.
ولی سندن یانا هر گئجه-گۆندوز،
چکردیک هر زامان آه-جیگرسوز
بحمدالله بیزه قؽلدین ایشارت،
شیرین جامین بو سؤزونه بشارت.
سنه من وئره‌لیم بیر مۆژدگانی،
نیشاط افزا چی عؤمر و زیندگانی.
کی، بار-حملیدن مندن نیشانه،
وار ایدی سن سفر قؽلدین، زِ خانه.
تمام اولدو، چی کئچدی وخت و ساعت.
سنه، منه خودا قؽلدی شفاعت.
عطا قؽلدی بیزه حق ایکی اوغلان،
کی، هر بیری‌سی بیر خورشید-تابان.
نئجه اولا دئدیم ایقبال و بختی،
مۆنجّیم رمل و اۆستورلابه باخدی.
دئدی: سن اولگیلن خوشنود خۆرسند،
کی، بئله حؤکم ائدیبدیر اول خوداوند،
بیری‌سی اول شهانشاه-جاهانگیر،
بغایت صاحیبی تمکین و تدبیر،
بیری‌سی هم اولوب مقبول-درگاه،
گئجه-گۆندوز همیشه محرم-شاه.
ولاکین واردیر اونلارین قرانی،
او دریانین بئله گلیر نیشانی.
ایکیسی دخی دریایه اولور غرق،
اؤله، یا قالا، اونو بیلمزم فرق.
اگر قورتاردیلار اول ورطه‌دن جان،
مۆیسّر دؤولت اولار سنه آسان.
اونو دئدیم کی، اولور همدم-شاه.
اونا هم یۆز وئریر، هم مؤحنت و آه.
اولور بیر تؤهمته اول هم گیریفتار،
والی اولور اونا هم دؤولتی یار.
اونا ظاهیر چوخ احوال و عجایب،
دۆچار اولار یئنه اعلا مراتیب،
بیزیم احوالیمیز خوش، شۆکر بالله،
سلامت، عافیت، الحمدلله.
پریشان خاطیریک، سنسیز بغایت،
سن اسکیک ائیله‌مه بیزدن عینایت!».
بونو یازدی روانه قؽلدی نامه.
آپاردی قاصید اول وئردی جوانه،
ائشیتدی بو بیشارت چۆنکی خواجه،
اونون گؤزونه گۆندوز اولدو گئجه.
دئدی: – ای پادشاه-دین و دۆنیا،
مۆدام اولسون سنه دؤولت مۆحیّا!
کرم قؽل، ایسترم وئر منه رۆخصت.
کی، یاخدی باغریمی هیجران و فیرقت.
بونا شاه وئرمه‌دی هئچ باب دستور،
فراق اودونا یاندی زار و مهجور،
شیتاب ائتدی نئجه کیم قؽلدی تعجیل.
گئده بیلمه‌دی خواجه قالدی اون ایل،
یئنه یازدی ائوینه بیر کیتابت،
فراق و هیجر الیندن چوخ شیکایت.
«کی: ای آرام-جان، مقصود، مطلوب!
کی، سیز یوسیف منم غم-دیده یعقوب!
کسیلدی مۆطلقا صبر و قراریم،
ولی یوخدور الیمده ایختیاریم.
دخی قالمادی منده صبر و طاقت،
شاهه عرض ائیله‌دیم، وئرمه‌دی رۆخصت.
یولا دۆشوب گلین سیز ایکی قارداش،
آنانیزی گؤتورون بئله یولداش!».
یازیب بو نامه‌نی چۆن ائتدی اعلام.
اؤزو قالدی بسی بی‌صبر و آرام.
روان اول دمده چۆن یئتدی نامه،
چۆ بیلدی مضمونون بانوی-خانه،
همان دم دوردو او خاتون-رعنا
سفر اسبابینی قؽلدی مۆحیّا،
ایکی اوغلون بئله گؤتوردو فی‌الحال،
دخی هئچ قالمادی تقصیر و اهمال.
گلیردی شاه یانینا خواجه هر روز،
کی، ناگاه چکدی بیر آه-جیگرسوز.
روان اولموش گؤزوندن اشک-حسرت،
کؤنولده قالمامیش آرام و طاقت.
چۆ سولطان ائیله‌دی اونا نظاره،
ساناسان باغری اولدو پاره-پاره،
دئدی: خواجه، نه‌دندیر بو ملالین؟
نئشه اولدو دیگرگون بئله حالین؟
دئدی سولطانه: کیم ای پادیشاهیم!
باشیمین ییه‌سی، اۆممیدگاهیم،
کیمین کؤنلونده وار هیجران-فرزند،
اولور زهری هیلاهیل، گر یئسه قند.
اوغول یۆزونه باخا کیمسه بیر دم،
شۆکوفته خاطیر اولا شاد و خۆرّم.
اون ایلدیر ای خوداوند-یئگانه،
اوغول گؤرمه‌میشم من اهل-خانه،
روانه ائیله‌دیم، نامه اولاره،
کی، اولار هم گله‌لر بو دیاره.
گؤزوم یولدا قالیبدیر، گلمز اونلار.
نصیب اولدو منه آه و فغانلار!
دئدی سولطان منیمله بیعت ائت سن!
یئنه تئز گله‌سن، ایلنمی‌یه‌سن.
قسم یاد ائتدی، آند ایچدی و مؤحکم،
اونا وئردی ایجازت، شاه دردم.
روانه اولدو، یولا دۆشدو خواجه،
حقین تقدیرینی گؤر اولدو نئجه؟
سۆروب یئتیشدی بیر دریا کناره،
دئدی من نئیله‌ییم بو درده چاره؟
وار ایدی اوندا چوخ ملّاح-کشتی؛
گمی‌یه اوتوروب دریانی کئچدی.
دئدی ملّاح اونا: «ای مرد-هوشیار!
بو یئرده اوغرو وار، گل اول خبردار،
کی، کیم بوندا یاتار، یا یوخو ائیلر،
آپاریب مالینی باشین کسرلر!».
ائشیتدی بو سؤزو اول مرد-میسکین،
دۆشوب قورخو جانینا اولدو غمگین.
قضارا اول طرفدن، اول سمنبر،
ایکی اوغلو بئله سرو و صنوبر،
باتان گۆن واختی، کئچمیشدی شب-تار،
دریا قؽراغینا یئتیشدی شب-تار.
دریا قؽراغینا یئتیشدی اونلار،
دئدی اوغلانلارا بانوی-خانه:
– گئجه اولور مگر کشتی روانه؟
گزین سیز، داخیل اولمون، جان-مادر!
مباده قالاسیز بیچاره، مۆضطر،
اولاسیز تا مگر هوشیار و دیدار.
گمی یولا دۆشنده سیز خبردار.
گیریب گمی‌یه دریانی کئچه‌لیم!
بو اوزاق یولو شاید طی ائده‌لیم!
ائشیدیب بو سؤزو اول ایکی رعنا:
گئدرلر گاهی زیر و گاه بالا.
مگر اول خواجه هم، از ترس-دوزدان،
باشی آلتیندا قویموش دۆرّ-همیان.
سراسیمه آییلیب یوخوسوندان،
قؽراغا گتیریب سالمیش نۆهانی،
پس اول دم ائیله‌دی آه و فغانی:
«– ایکی اوغرو بودور آپاردی مالیم،
مۆسلمانلار، پریشان اولدو حالیم!».
پس اول دم قوپدو های هوی، هئی توت!
توتوب باغلادیلار اونلاری مضبوط.
اونون الینده اولدولار گیریفتار،
دؤیوب، سؤیوب اولاری، اونلار آغلار:
بسی جؤور ائیله‌ییب، اولاردان ایستر،
یۆکش لعل و جواهیر، بدره‌ی-زر.
دئدی اولار کی، ای مردی مۆسلمان!
اوتان حقدن، بیزه سن قؽلما بؤهتان!
دئدی: وئرین مالیم، من یوخسا تئزرک،
آتارام دریایا من سیزی بیشک.
نئجه کیم، قؽلدیلار فریاد و افغان،
قبول ائیله‌مه‌دی اول مرد-نادان!
قاباقلاری یؽغیب قاشلاری چاتدی،
گتیریب اونلاری دریایا آتدی.
کؤنولده رحم یوخ، اول بی‌مۆروّت،
اؤزو اؤزونه قؽلدی ظۆلم و شیدّت.
مۆروّتسیز کیشیده اولماز ایمان،
اولور فعلیندن آخیر اول پشیمان.
الیندن گلدیگین سن ائتمه زینهار،
پشیمانلیق چکرسن، آخیر-کار!
سنه چۆن غالیب اولدو حیرص-شئیطان،
اؤزون ساخلا، چکرسن سن پشیمان!
ولاکین هر کیمه حق اولسا غم‌خوار،
اونا یئتیشمه‌یه هئچ گونه آزار.
کیمه کیم، یار اولسا حق-تعالی،
اونو غرق ائیله‌مز اول آب-دریا.
نظر قؽل سن، گل اول ایقبال و بخته،
اولارا دوغرو گلدی ایکی تخته،
پس اول دم زار و غمگین، دیل-شیکسته،
هره‌سی اوتوروب بیر تخته اۆسته،
جیدا دۆشدو بیر-بیریندن اونلار،
ایکیسی دخی فیرقتدن دیل-افکار.
اولان چۆن گئتدی، اول بیچاره آنه،
بلا و مؤحنته اولدو نیشانه،
باخیب هر دم چکردی اینتیظاری،
کسیلدی صبر و آرام و قراری.
صاباح اولونجا، اول بیچاره عؤورت،
چکردی هر زامان یۆز آه-حسرت.
ولاکین چۆن وخت-سحرگاه،
اول عؤورت داد-بیداد ائیله‌دی آه!
ساچین یولدو، اۆزونه چالدی دؽرناق،
سوووردو باشینا چوخ داش و تورپاق.
خۆروش-ناله، یۆز نؤوحه، فریاد،
دئیردی ائیله‌ییب افغان و فریاد.
– منیم تک زار و گیریان وارمی، اولا؟
منیم تک بی‌دیل و جان وارمی، اولا؟
دۆشوب بۆلبول کیمی آیری گۆلوندن،
جیگر گوشه‌لریم گئتدی الیمدن.
بو حاله نئجه صبر ائیله‌سین آنا؟
قالیب فیرقت اودونا یانا-یانا.
منی یاخدی فراق و نار-هیجران.
بو درده وارمی اولا هیچ درمان؟
منی درد آلدی، درمان گئتدی الدن،
یان ای جانیم کی، جانان گئتدی الدن.
منی سالدی فلک اونلاردان آیرو،
جیدالیق قؽلدی قاره باغریمی سو.
قؽلیب رخت و لیباسین پاره-پاره،
دئیر بو درده یوخ درمان و چاره.
یئتردی هر کیمه ائیلردی ایلهاه،
خبر وئردی اونا اول دمده ملّاح.
ائشیدیب بو سؤزو چۆن گئتدی هوشی،
یئنه باشلادی بو نؤوحه خروشی
قؽلیردی هر زامان یۆز نؤوحه بۆنیاد،
کئچن گۆنلرینی ائیلردی هم یاد.
او ایکی قؤنچه‌ی-باغ-لطافت،
آچیلمادی، اولارا یئتدی فیرقت،
اون ایلدی اولارا آتاسی مۆشتاق،
یئتیره‌یدیم اونا من اونلاری ساغ.
آتاسینا آپاریم من اولاری،
کی، شاید شاد ائدیم اول دیلفیکاری.
نه یۆزنن من داخی اورایا واریم؟
نئجه باخیم اۆزونه، شرمساریم!
دریغا بخت-طالع اولمادی یار،
دواسیز درده اولدوم من گیریفتار.
آتاسی یانینا من ایکی شهباز،
آپاریردیم الیمدن قؽلدی پرواز.
هره‌سی گئتدی بیر دریا کناره،
منی سالدی هزاران آه و زاره.
فغان و نؤوحه ائدردی او خاتون،
بو سؤزلری ائشیتدی اول جیگرخون.
باشیندان گئتدی عاغلی، اولدو بیهوش،
اؤزونو ائیله‌دی مۆطلق فراموش.
ساناسان جانی یوخ، گئتمیشدی مۆطلق،
اؤزونه گلدی چۆن اول مرد-احمق.
تانیدی عؤورتین، گؤردو ایراقدان،
ساناسان گؤزدن اولدو، هم قولاقدان.
ووروب باشه دئدی: آه و واوئیلا،
کیم اولا من تکی بدنام و رۆسوا.
گل ای عؤورت، بو گۆن گؤر نئیله‌دیم من؟
اؤزوم اؤز باشیما کۆل ائیله‌دیم من.
ساناسان من دلی اولدوم، قورخدوم،
اؤزوم اؤز آیاغیما تیشه ووردوم.
واریب من کیمه ائدیم داد و بیداد،
اؤزوم اؤزومه ائتدیم ظۆلم و بیداد.
بئلیم، آرخام قامو خورد اولدو، سؽندی،
نه سود ائیلر پئشیمان اولماق ایندی.
کئچن ایشی قؽلارمی قئیقو بهبود؟
پشیمان اولماق اولماز کیشی‌یه سود.
قالیر جاندا ولی یۆز آه و حسرت.
تۆکنمز درد و غم، اندوه و مؤحنت.
خبر آل ایندی او بیچاره‌لردن:
آتا ظۆلم ائیله‌میش آواره‌لردن.
ایکیسی بیر-بیریندن اولدو آیرو،
ایکیسی‌نین دخی کؤنلونده قئیقو.
آپاردی کوچیکین چۆن مؤوجی دریا،
قؽراغا دۆشدو اول گۆل برگی رعنا،
حقه باغلامیشدی صیدق-ایخلاص،
اورادا تاپدی اونو جمع-غوّاص.
قاموسو اولدولار خوشحال، خوشنود،
دئدیلر ائیله‌یوبن شۆکری معبود.
بیز ایستردیک بو بحر ایچینده گؤهر،
نه گؤهردیر کی، اولا بوندان یئکتر.
بؤیوک اوغلان ایله اول چوب-پاره
چؽخاردی مؤوج بیر دریا کناره.
قضارا اول دیارین پادشاهی،
بیله‌سینجه قامو خئیلی سۆهاپی،
اووا چؽخمیشدی سئیر و تاماشا،
یئتیشدی بیر جاوانه سروو بالا،
باخیب گؤردو کی، بیر پاکیزه اوغلان
قالیبدیر آرادا، نالان و گیریان.
ملک‌سیما و بیر خورشید-منظر،
جاوان و نازنین فخرنده اختر،
گؤزو نرگیس، یۆزو گۆلبرگ-خندان،
خجیل حۆسنوندن اونون ماه-تابان،
جمالی دیلفریب، قدّی شۆمشاد،
گؤرن بیر گز یۆزون، غمدن اولور شاد.
آپاردی اونو دردم شهریاره،
چۆ سولطان ائیله‌دی اونا نظاره.
باشیندان گئتدی عقلی، اولدو حئیران،
خبرلشدی، دئدی: احوالین اوغلان؟
واریدی چۆن اونون باشیندا دؤولت،
اونا هم یار ایدی، بخت و سعادت.
پس اول دم پادشاه-دادگوستر،
بویوردو گلسین اول اعوان-لشگر،
وزیر و هم وکیل و، اهل-دیوان.
چۆ حاضیر اولدولار، بویوردو سولطان:
– منیمچون سونرا یوخدور منده فرزند،
نئجه اولور گئنه فیکر ائیلرم من،
بو اوغلاندان بسی آثار-دؤولت،
گؤرونور یئنه چوخ هم شان و شؤوکت.
صلاح اولورسا، ای اشراف و اعیان!
منه اولسون اوغول، سیزه بو سولطان.
دئدیلر: قبول ائتدیک، ای خیردمند،
هامو بیز بنده‌ییک، سنسن خوداوند.
کیمه اوغلوم دئیر اولورسا سولطان،
قؽلالیم جان-باش یولوندا قوربان.
اولالیم جان-دیلدن بیز دوعاگو،
داخی چکمه‌یه‌لیم اندوه و قئیقو،
رضا وئردی هامی ارکان-دؤولت،
بویوردو شاه اولارا گلدی خلعت،
دؤیولدو تبل و کوس-شادیانه،
کؤچوبن شهره اولدولار روانه.
شاه اول اوغلانه وئردی تاج و تختی،
اونونچون یار ایدی ایقبال و بختی.
نگین و، مؤهر-سولطان، هم اونا شاه،
وئریب اؤز الی‌یله، ائتدی شاهنشاه،
ال ال اۆسته قویوبان سرفیکنده،
اونا اشراف و اعیان اولدو بنده.
دؤیولدو تبل و کوس و هم ناغاره،
نیدا قؽلدی مۆنادی آشیکاره،
– خلاییق، سیز بیلین تحقیق و یقین،
کی، شاهین وار ایدی بیر اوغلو گیزلین.
بو گۆن شاه اونا وئردی ایختیاری،
نگین و، تاج و، تختی، کۆلّ-واری،
اوتوردو پادشاه تختینه اوغلان،
اونا ارکان-دؤولت اولدو فرمان.
اونا حق ائیله‌دی، اؤیله عینایت،
ائشیت اول کیچیک اوغلاندان حکایت.
خبردار اول، ائشیت، اولما گۆماندا!
دئیر راوی مگر کیم اول زاماندا
آتا چۆن اولاری آتمیشدی سویا،
خبردار اولدو دۆشدو جۆستوجویا،
ار-عؤورت هم ایکیسی بئله آغلار،
تردّود ائدیب اولدولار طلب‌کار.
اولاری آرادیلار، مۆدّتی چند،
اله گیرمه‌دی فرزندانی دیلبند.
اولارین آهینا داش اولدو چۆن موم،
گلیب ایلندیلر محروم و مغموم.
دئدی عؤورت کی، گؤرمم سنده تقصیر،
یوخ ایمیش، نئده‌لیم تقدیره تدبیر.
دئدی خواجه: منه ایردی ملالیم،
بو فیرقتدن پریشان اولدو حالیم.
مگر رفع ائیله‌یه‌لیم بو ملالی،
اؤزوم اؤزومه قؽلدیم بو خیالی،
گیریم بو کشتی‌یه، بیخوف و ایکراه،
گزیم دریا اۆزونده گاه و بیگاه،
روان ائدیم بو دریایه گمینی،
کی، شاید تاپیم اونلارین لئشینی.
کی، دریا ائتمه‌یه نابود، ناچیز،
اولاری ائده‌لیم تکفین و تجهیز.
دئیرلر اؤلو اؤزو کیم اولور سرد،
گؤرندن چۆن منیمچون سهل اولور درد.
روانه اولدو دریایه به ایخلاص،
یئتیشدی گؤردو چۆن بیر جمع-غوّاص.
اولوبدور اراده هامی‌سی جمع،
اولار ایله بیر اوغلان وار کی، چۆن شم.
جمالی ساناسان خورشید-انور
سؤزو شکّر، بویو سرو و صنوبر.
گؤزو نرکس، قاشی یای، تیر مۆژگان،
دیشی دۆرّ، لبلری لعل-بدخشان،
یۆزونده خالی میشکین دانه-دانه،
بیری قصد ائیله‌میش یۆز دادلی جانه،
اورادا گؤردو خواجه، اول جاوانی،
ساناسان یانار اودا دۆشدو جانی.
یئتیشدی اونلارا کیم دئدی: ای جان!
نه یئرلیدیر منه دئ، سن بو اوغلان؟
دئدیلر: «ای خریدمند-گۆزیده!
بو اوغلاندیر غولام-زر-خریده».
دئدی: اگر ساتارسیز بو غولامی،
باهاسین وئره‌لیم ایندی تامامی.
پس اول دم اوغلانا اولدو خیریدار،
اولاره وئردی قیمت زر و دینار.
ساتین آلدی چۆ خواجه اول جاوانی،
دئدی: ای جان، عؤمر-زیندگانی!
گئجه-گۆندوز ایشیم تشویش ایدی، آه!
سنه اوغرادیم، ایندی حمدلله!
منیمچون هر ایشیمده یار اولارسان،
آغیر دمده منه غم‌خوار اولارسان.
اولوب همراه خواجه اول جوانه،
یول آلیب گئتدیلر برسوی-خانه.
چاتیب، بیردم چاغیردی عؤورتینی،
قؽلیب تعریف جاوانین خیصلتینی،
دئدی خواجه: گؤزون آیدین، آی آرواد!
من آلدیم بو غولامی بیزه ایمداد،
ائدر خیدمت بیزه هر بیر زاماندا
بو یئرده، یا کی، باشقا بیر مکاندا.
گؤرونجه اوغلانی عؤورت دایاندی،
وۆجودی تیتره‌ییب، اودلارا یاندی.
چکیب نره یؽخیلدی، اولدو بیهوش،
ساناسان سؤندو فانوس، اولدو خاموش.
گلینجه هوشه، خواجه سوردو اوندان،
– سبب نولدو سنه، اولدون پریشان؟
دئدی عؤورت: – مگر سن بیخبرسن؟
بو اؤولاددیر سنه، سن ده پدرسن.
قوووشدو بیر-بیره اونلار هامان دم،
آغیر حسرتدن آیری، شاد و خۆرّم.
آتا گؤردو اوغولدا شؤوق و صنعت.
اونا تعلیمی قؽلدی هم تیجارت،
آلیب چوخلو جواهیر تاجیر اولدو،
تیجارت مقصدینه عازیم اولدو.
گلیب چاتدی هامان بیر باشقا شهره
کی، بلکه بو سفردن گؤردو بهره.
نه بیلسین کی، بو مۆلکون پادشاهی،
اونون اؤز قارداشیدیر، یوخ گوواهی.
حۆضور-شاهه تاجیر اولدو دعوت
ائدیب تقدیم اونا چوخ مال و دؤولت،
دۆرّ و الماس و یاقوت، دۆرلو گؤهر،
زۆمرود، کهربا، میرواری، جؤوهر.
قؽلیب تعریف و تؤوصیف اؤز ماتاعین،
قازاندی حؤرمتین اول پادیشاهین.
دئدی: مال و ماتاعین خئیلی زنگین،
خریدار اولماماقسا غئیر-مۆمکون.
ولاکین سؤزلرین قیمتلی اینجو،
بیزی حئیران قؽلیب ای مرد-خوشگو.
گؤزلدیر صؤحبتین، شیرین مقالین،
سؤزوندن بللیدیر حالین، خیصالین.
ایراده‌م وار سنینله قارداش اولماق،
صداقت مقصدیله سیرداش اولماق.
قبول ائتسن سؤزوم، بوردا قالارسان،
سارای ایچره منه همدم اولارسان.
قبوله کئچدی صؤحبت توتدو چۆن باش،
ایکی قارداش، یئنیدن اولدو قارداش.
خبرسیز بیر-بیریندن اولموب آگاه،
ائدیب سئودا، بیری تاجیر، بیری شاه.
مئی و باده ایله مجلیس احاطه،
گۆنو صرف ائتدیلر عئیش و نیشاطه.
شرابین تأثیریندن شاه سرخوش،
یؽخیلدی رخت-خوابه اولدو بیهوش،
کیچیک قارداش گؤروب حالی بو مۆنوال،
چکیب شمشیر، آیاغا قالخدی درحال.
کی، شاهه دیمه‌سین هئچ بیر خسارت،
اونا چکسین کئشیک اول باجسارت.
دوروب تاختی باشیندا، الده شمشیر
خیالی خئیریکن، باش وئردی تقصیر.
گلیب اهل-سارای، اولدو گوواهی
دئدیلر: «قتل ائدیرمیش پادشاهی!».
آییلدی خواب-عیشرتدن کی، سولطان،
سوروب اووضاعی، قالدی مات و حئیران.
بویوردو شاه دردم گلدی جلّاد
او تاجیر یالواریبن قؽلدی فریاد.
دئدی اوغلان اونا: – ای پادشاهیم!
بو دعواده منیم یوخدور گۆناهیم.
شاها قصد ائتمه‌میشم، بیگوناهم،
غلط فیکر ائتمه کی، من روسیاهم،
دئدیم اولمویا، ناگاه، گله بدخواه،
بو حاله تا اولونجا بنده آگاه،
قؽلیب اؤز حالیمه بیر فیکر و تدبیر
الیمده باری حاضیر اولا شمشیر.
منیم یوخیدی، بیر اؤزگه خیالیم،
دؤنوب طالع پریشان اولدو حالیم.
دئدی اول دمده یئتدی حاله دۆشمن،
تغافول ائیله‌مه، اؤلدور منی سن.
دئدی سولطان: بو سؤز کی، بونا حقدیر،
اگر کی، اؤلمه‌یه بو مۆستحقدیر؟
ولاکین هر کیشی گر اولا عاقیل،
هر ایشده وار قؽلا صبر و تحمّول.
اؤلویه بیر داها وئرمک دئییل جان،
ولاکین دیرینی اؤلدورمک آسان.
بولونور بهره صبریله هر ایشدن،
کی، صبر ایله چؽخار شکّر قمیشدن.
کؤنول باغلاگیلن بو اعتیقاده،
کی، صبری‌یله یئتر هر کیم موراده.
اولور قورا ولی صبری‌یله حالوا.
اولور بیر قطره سودان حۆسن-زیبا.
صدف دفنینه چۆن یاغمور-باران،
دۆشر صبری‌یله اولور دۆرّ-غلتان.
ائشیتدی چۆنکی تعجیل ائتدی سولطان،
اؤزو اؤز فعلینه اولدو پئشیمان.
چکیبدیر چۆنکی اوغلان منه شمشیر،
دورون مؤحکم وورون بوینونا زنجیر.
توتولدو چۆن گیریفتار اولدو اوغلان،
اورادان کؤچدولر، بویوردو سولطان.
روان دۆشمن سارویا قؽلدی آهنگ،
سوپاهی دۆشمن ایله قؽلدیلار جنگ.
ایکی یاندان برابر دوردو لشگر،
ساناسن ظاهیر اولدو روز-محشر،
دیلاورلر قؽلیب مئیداندا جؤولان،
سوپاهیلر قانیندان دولدو مئیدان.
پس اول دم قوپدو بیر آشوب-غوغا،
فلک ائیلردی اول جنگه تماشا.
تؤکولدو گؤوده‌لر، باشلار کسیلدی،
بولار گۆجلو اولوب، اونلار باسیلدی.
بولارا وئردی حق، باسیلدی دۆشمن،
بولار شاد اولوب، اونلار ائتدی شیون.
کیسب ائیله‌دیلر، اونلار فیراوان،
اورادان شاد و خۆرّم، دؤندو سولطان.
گلیب یئتیشدیلر بیر مۆرغزاره،
نئچه گۆن اولدولار مشغول شیکاره.
هامو اونلار گلیب خوشنود و خوشحال.
گل اوغلانین آتاسیندان خبر آل!
اونا قاصید یئتیردی چۆنکی نامه،
بیشارت وئردی او، اسباب-مایه.
دئدی صد مرحبا، فخرنده قاصید!
بیزه مطلوب ایدی و هم مقاصید.
یولا دۆشدو بئله گؤتوردو مالین،
هامو فرزند، اسبابی، عیالین.
یئتیشدی چۆنکی اول شهری دیاره،
دۆشوب ایلندی بیر خلوت کناره.
خلاییقدن خبر ائیله‌دی معلوم،
دئدیلر اونا: ای میسکین، مظلوم!
او ایگید کیم دئییرسن شاهه پابوس،
گیریفتار-بلا زیندانه محبوس.
اولوبدور گئجه-گۆندوز ایشی افغان،
دئییرلر اؤلدورر البته سولطان.
ائشیتدی بو سؤزو چۆن اول جیگرخون،
اؤزوندن گئتدی، اولدو چۆن دیگرگون
اؤزونه گلدی او بیچاره محروم،
اولوردو ناله‌سیندن داشلار موم.
پریشان اولدو دۆشدو جانه لرزه،
روان اول پادیشاهه یازدی عرضه.
کی، شاها دؤولتین پاینده اولسون،
سنه خلقان-عالم بنده اولسون،
زیاده اولسون اول جاه و جلالین.
فۆزون اولسون کمال-بی‌زوالین.
باشین گؤتور، نظر قؽل بیر خودایه!
روا گؤرمه سیتم من بینوایه.
جفالار چکمیشم، آرتیق اؤلومدن،
پریشان اولموشام، سن توت الیمدن.
شها، قؽلما منه سن ظۆلم و بیداد!
الیندن روز-محشر ائیلرم داد.
بو گۆن من بئله ائشیتدیم کی، سولطان،
قؽلیبدیر بیر ایگید محبوس-زیندان.
گیریفتاری بلا و مؤحنت-بند،
من آتایام اونا، اول منه فرزند.
اونون وار ایدی بیر آیرو قارداش،
ایکیسی بئله، آنالاری یولداش،
منی ایسته‌مگه گلمیشدی اونلار
من اونلاردان دئییلدیم چۆن خبردار.
ایکیسین بیر گئجه دریایا سالدیم،
بونو تاپدیم، غوّاصدان ساتین آلدیم.
بیرین هئچ تاپمادیم، گزدیم جاهانی،
جانیمدا حسرتی قالمیش نیهانی.
اونون هیجرینده باغریم داغ اولوبدور،
یئنه بورادا اول دوستاق اولوبدور.
اۆمیدیم وار کی، بو دؤولتلی سولطان،
منه منع، ائتمه‌یه الطاف و، احسان.
منه ساتا یئنه ایشبو غولامی،
وئره‌لیم مال و اسبابی تمامی.
زر و سیم و، جواهیر، لعل، مرجان،
شیرین جانیم اونون یولوندا قوربان!
یئتیردی عرضه‌نی عالی‌جنابه،
اوخودولار یئتیشدی اول خیطابه.
ائشیتدی اوندا چۆن دریا سؤزونو،
ایتیردی ساناسان سولطان اؤزونو.
بویوردو: گتیرین اندر زمانی،
بو عرضه ییه‌سی اولان جاوانی.
گتیردیلر اونو اندر حۆضوره،
دئدی سولطان، پس اول مرد-صبوره،
نئجه‌دیر سؤیله گل احوال-دریا!
کی، عقلیم اولدو غایت، صبر یغما.
باشیندان کئچدیگین اول خواجه بیر-بیر،
بیان ائله‌دی شاهه شرح و تقریر.
باخیب آغزینا اونون اولدو مایل،
اؤزوندن گئتدی، عاغلی اولدو زاییل.
زمان کئچدی، چۆن گلدی اؤزونه،
آتاسی آیاغین سۆرتدو اۆزونه.
دئدی: بابا، منم اول بؤیوک اوغلان،
اولان مۆستغریقی دریای-هیجران.
آتا و قارداشیم تقدیری الله،
یئتیردی منه چۆن الحمدلله،
سیجود ائیله‌دی دردم شۆکری یزدان،
روانه اولدو دردم سویی زیندان.
قؽلیب قارداشینی زینداندان آزاد،
آنا اوغلانلار ایله اولدولار شاد.
هامی‌سی صبرله یئتدی موراده،
دئمه‌سن دردو-سر بوندان زیاده.
فدایی، صبر قؽل، اولدوقجا ایمکان!
کی، کیمسه صبردن اولماز پشیمان.
یئتر مقصودینه صبریله هامو،
کی، صبری‌یله آچیلار باغلی قاپو.
بو نغلی بختیار ائدینجه ایتمام،
یئنه گۆن باتدی، اولدو وخت آخشام.
اونو آپاردیلار زیندانه اول دم،
یئنه باغلادیلار مضبوط و مؤحکم.
سحرگه چون بشد خورشید تابان،
وزیر سیّم آمد پیش سلطان.
همیشه دؤولتین بادا مۆیسّر!
ائشیتدیم راویلردن بیر روایت،
عجب شیرین، مۆطوّل بیر حکایت
مگر وار ایدی بیر مرد-تاوانا،
بغایت مالدار و، سرو-بالا.
بسی مۆنعم، بسی وارلی، حسن نام.
سمنبوی و نیکوروی، گۆل‌اندام.
همیشه خۆرّم، خوشنود و خورسند.
کؤنولده حسرتی یوخ، غئیری فرزند.
کؤنولده مۆتّصیل اوغول خیالی،
تصدّوق ائیله‌دی چوخ مۆلک و مالی.
فقیره، بینوایه، دردمنده...
کنیزین ائیله‌دی آزاد-بنده...
دۆزلتدی یول، کؤرپو قؽلدی بۆنیاد،
بقاء الخیر قؽلدی مسجید آباد،
یئتیردی چۆنکی نذرین مۆستحقّه،
هامی اولدو قبول درگاه-حقه،
پس اول دم، حامیله اولدو عیالی،
بۆروندو باشینه سؤودا خیالی.
گؤتوردو چوخ متاع و باریخانه
تیجارت عزمینه اولدو روانه.
زر و سیم و، متاع بینهایت
بئله گؤتوردو اول صاحیب-دیانت.
قامو فیکرین گؤروبن یولا دۆشدو،
واریب بیر مؤعتبر شهره یئتیشدی.
مۆرسّع دانه‌لر، فیروزه، مرجان،
نئچه یاقوت ایله لعل-بدخشان!
بسی سیم و زر و زربفت-دیبا
عجایب تؤحفه‌لر قؽلمیش مۆحیّا.
آپاردی پیشکش اول پادشاهه،
گؤتوردو ال دوعالار قؽلدی شاهه،
کی: شاها، دؤولتین اولسون مۆخلّد.
بقای دؤولتین اولسون دا پایند.
همیشه دۆشمنی منکوب و مقهور،
پریشان خاطیر اولسون زار و رنجور.
ذی جؤور-حادیثات، ظۆلم-بدخواه،
پناهیندا سنی ساخلاسین الله.
بو نؤع ائیله‌دی چوخ مدح‌خوانلیق
شه اونا قؽلدی لۆطف و مهریبانلیق.
اونا یئر گؤستریب، پس قؽلدی حؤرمت،
اونا باشدان-آیاغا وئردی خلعت.
دئدی: – سنسن ندیمیم هم وکیلیم،
بو گۆندن بئله سن اول همنیشینیم.
هر ایشده سنه وئردیم ایختیاریم،
کی، سنسیز یوخ منیم صبر و قراریم.
نئچه ایل قالدی اوردا اول خیردمند
ولاکین جان و دیل مۆشتاق-فرزند
گؤتوردو اول زامان چوخ سیم، چوخ مال
یازیب بیر نامه ائوه قؽلدی ایرسال:
«بیزه لۆطف ائتدی شاه الحمدلله،
قؽلیبدیر چۆن بیزی مقبول-درگاه.
اولولار مۆتّصیل مجلیسده همدم،
اولا بیلمم جیدا بیر لحظه، بیر دم.
نولور بیزه یازاسیز بیر کیتابت.
نه کئچمیش حال-احوالی، سلامت،
نه‌ییزی سن زینهار، البته، زینهار،
نئجه‌دیر حالینیز؟ ائدین خبردار!».
یئتیشدی نامه، عؤورت اولدو دیلشاد،
حقه شۆکر ائتدی، غمدن اولدو آزاد.
نیگار-نازنین، گۆلبرگ-نسرین،
پس اول دم ائیله‌دی بیر کیمسه تعیین.
کیتابت یازدی اول سرو-گۆل‌اندام.
جاواب اول الینه پس قؽلدی اعلام،
«کی: ای فرخنده طالع، اول گل آگاه!
بیزیمچون یوخدور چوخ تشویش و ایکراه.
ولی سندن یانا هر گئجه-گۆندوز،
چکردیک هر زامان آه-جیگرسوز
بحمدالله بیزه قؽلدین ایشارت،
شیرین جامین بو سؤزونه بشارت.
سنه من وئره‌لیم بیر مۆژدگانی،
نیشاط افزا چی عؤمر و زیندگانی.
کی، بار-حملیدن مندن نیشانه،
وار ایدی سن سفر قؽلدین، زِ خانه.
تمام اولدو، چی کئچدی وخت و ساعت.
سنه، منه خودا قؽلدی شفاعت.
عطا قؽلدی بیزه حق ایکی اوغلان،
کی، هر بیری‌سی بیر خورشید-تابان.
نئجه اولا دئدیم ایقبال و بختی،
مۆنجّیم رمل و اۆستورلابه باخدی.
دئدی: سن اولگیلن خوشنود خۆرسند،
کی، بئله حؤکم ائدیبدیر اول خوداوند،
بیری‌سی اول شهانشاه-جاهانگیر،
بغایت صاحیبی تمکین و تدبیر،
بیری‌سی هم اولوب مقبول-درگاه،
گئجه-گۆندوز همیشه محرم-شاه.
ولاکین واردیر اونلارین قرانی،
او دریانین بئله گلیر نیشانی.
ایکیسی دخی دریایه اولور غرق،
اؤله، یا قالا، اونو بیلمزم فرق.
اگر قورتاردیلار اول ورطه‌دن جان،
مۆیسّر دؤولت اولار سنه آسان.
اونو دئدیم کی، اولور همدم-شاه.
اونا هم یۆز وئریر، هم مؤحنت و آه.
اولور بیر تؤهمته اول هم گیریفتار،
والی اولور اونا هم دؤولتی یار.
اونا ظاهیر چوخ احوال و عجایب،
دۆچار اولار یئنه اعلا مراتیب،
بیزیم احوالیمیز خوش، شۆکر بالله،
سلامت، عافیت، الحمدلله.
پریشان خاطیریک، سنسیز بغایت،
سن اسکیک ائیله‌مه بیزدن عینایت!».
بونو یازدی روانه قؽلدی نامه.
آپاردی قاصید اول وئردی جوانه،
ائشیتدی بو بیشارت چۆنکی خواجه،
اونون گؤزونه گۆندوز اولدو گئجه.
دئدی: – ای پادشاه-دین و دۆنیا،
مۆدام اولسون سنه دؤولت مۆحیّا!
کرم قؽل، ایسترم وئر منه رۆخصت.
کی، یاخدی باغریمی هیجران و فیرقت.
بونا شاه وئرمه‌دی هئچ باب دستور،
فراق اودونا یاندی زار و مهجور،
شیتاب ائتدی نئجه کیم قؽلدی تعجیل.
گئده بیلمه‌دی خواجه قالدی اون ایل،
یئنه یازدی ائوینه بیر کیتابت،
فراق و هیجر الیندن چوخ شیکایت.
«کی: ای آرام-جان، مقصود، مطلوب!
کی، سیز یوسیف منم غم-دیده یعقوب!
کسیلدی مۆطلقا صبر و قراریم،
ولی یوخدور الیمده ایختیاریم.
دخی قالمادی منده صبر و طاقت،
شاهه عرض ائیله‌دیم، وئرمه‌دی رۆخصت.
یولا دۆشوب گلین سیز ایکی قارداش،
آنانیزی گؤتورون بئله یولداش!».
یازیب بو نامه‌نی چۆن ائتدی اعلام.
اؤزو قالدی بسی بی‌صبر و آرام.
روان اول دمده چۆن یئتدی نامه،
چۆ بیلدی مضمونون بانوی-خانه،
همان دم دوردو او خاتون-رعنا
سفر اسبابینی قؽلدی مۆحیّا،
ایکی اوغلون بئله گؤتوردو فی‌الحال،
دخی هئچ قالمادی تقصیر و اهمال.
گلیردی شاه یانینا خواجه هر روز،
کی، ناگاه چکدی بیر آه-جیگرسوز.
روان اولموش گؤزوندن اشک-حسرت،
کؤنولده قالمامیش آرام و طاقت.
چۆ سولطان ائیله‌دی اونا نظاره،
ساناسان باغری اولدو پاره-پاره،
دئدی: خواجه، نه‌دندیر بو ملالین؟
نئشه اولدو دیگرگون بئله حالین؟
دئدی سولطانه: کیم ای پادیشاهیم!
باشیمین ییه‌سی، اۆممیدگاهیم،
کیمین کؤنلونده وار هیجران-فرزند،
اولور زهری هیلاهیل، گر یئسه قند.
اوغول یۆزونه باخا کیمسه بیر دم،
شۆکوفته خاطیر اولا شاد و خۆرّم.
اون ایلدیر ای خوداوند-یئگانه،
اوغول گؤرمه‌میشم من اهل-خانه،
روانه ائیله‌دیم، نامه اولاره،
کی، اولار هم گله‌لر بو دیاره.
گؤزوم یولدا قالیبدیر، گلمز اونلار.
نصیب اولدو منه آه و فغانلار!
دئدی سولطان منیمله بیعت ائت سن!
یئنه تئز گله‌سن، ایلنمی‌یه‌سن.
قسم یاد ائتدی، آند ایچدی و مؤحکم،
اونا وئردی ایجازت، شاه دردم.
روانه اولدو، یولا دۆشدو خواجه،
حقین تقدیرینی گؤر اولدو نئجه؟
سۆروب یئتیشدی بیر دریا کناره،
دئدی من نئیله‌ییم بو درده چاره؟
وار ایدی اوندا چوخ ملّاح-کشتی؛
گمی‌یه اوتوروب دریانی کئچدی.
دئدی ملّاح اونا: «ای مرد-هوشیار!
بو یئرده اوغرو وار، گل اول خبردار،
کی، کیم بوندا یاتار، یا یوخو ائیلر،
آپاریب مالینی باشین کسرلر!».
ائشیتدی بو سؤزو اول مرد-میسکین،
دۆشوب قورخو جانینا اولدو غمگین.
قضارا اول طرفدن، اول سمنبر،
ایکی اوغلو بئله سرو و صنوبر،
باتان گۆن واختی، کئچمیشدی شب-تار،
دریا قؽراغینا یئتیشدی شب-تار.
دریا قؽراغینا یئتیشدی اونلار،
دئدی اوغلانلارا بانوی-خانه:
– گئجه اولور مگر کشتی روانه؟
گزین سیز، داخیل اولمون، جان-مادر!
مباده قالاسیز بیچاره، مۆضطر،
اولاسیز تا مگر هوشیار و دیدار.
گمی یولا دۆشنده سیز خبردار.
گیریب گمی‌یه دریانی کئچه‌لیم!
بو اوزاق یولو شاید طی ائده‌لیم!
ائشیدیب بو سؤزو اول ایکی رعنا:
گئدرلر گاهی زیر و گاه بالا.
مگر اول خواجه هم، از ترس-دوزدان،
باشی آلتیندا قویموش دۆرّ-همیان.
سراسیمه آییلیب یوخوسوندان،
قؽراغا گتیریب سالمیش نۆهانی،
پس اول دم ائیله‌دی آه و فغانی:
«– ایکی اوغرو بودور آپاردی مالیم،
مۆسلمانلار، پریشان اولدو حالیم!».
پس اول دم قوپدو های هوی، هئی توت!
توتوب باغلادیلار اونلاری مضبوط.
اونون الینده اولدولار گیریفتار،
دؤیوب، سؤیوب اولاری، اونلار آغلار:
بسی جؤور ائیله‌ییب، اولاردان ایستر،
یۆکش لعل و جواهیر، بدره‌ی-زر.
دئدی اولار کی، ای مردی مۆسلمان!
اوتان حقدن، بیزه سن قؽلما بؤهتان!
دئدی: وئرین مالیم، من یوخسا تئزرک،
آتارام دریایا من سیزی بیشک.
نئجه کیم، قؽلدیلار فریاد و افغان،
قبول ائیله‌مه‌دی اول مرد-نادان!
قاباقلاری یؽغیب قاشلاری چاتدی،
گتیریب اونلاری دریایا آتدی.
کؤنولده رحم یوخ، اول بی‌مۆروّت،
اؤزو اؤزونه قؽلدی ظۆلم و شیدّت.
مۆروّتسیز کیشیده اولماز ایمان،
اولور فعلیندن آخیر اول پشیمان.
الیندن گلدیگین سن ائتمه زینهار،
پشیمانلیق چکرسن، آخیر-کار!
سنه چۆن غالیب اولدو حیرص-شئیطان،
اؤزون ساخلا، چکرسن سن پشیمان!
ولاکین هر کیمه حق اولسا غم‌خوار،
اونا یئتیشمه‌یه هئچ گونه آزار.
کیمه کیم، یار اولسا حق-تعالی،
اونو غرق ائیله‌مز اول آب-دریا.
نظر قؽل سن، گل اول ایقبال و بخته،
اولارا دوغرو گلدی ایکی تخته،
پس اول دم زار و غمگین، دیل-شیکسته،
هره‌سی اوتوروب بیر تخته اۆسته،
جیدا دۆشدو بیر-بیریندن اونلار،
ایکیسی دخی فیرقتدن دیل-افکار.
اولان چۆن گئتدی، اول بیچاره آنه،
بلا و مؤحنته اولدو نیشانه،
باخیب هر دم چکردی اینتیظاری،
کسیلدی صبر و آرام و قراری.
صاباح اولونجا، اول بیچاره عؤورت،
چکردی هر زامان یۆز آه-حسرت.
ولاکین چۆن وخت-سحرگاه،
اول عؤورت داد-بیداد ائیله‌دی آه!
ساچین یولدو، اۆزونه چالدی دؽرناق،
سوووردو باشینا چوخ داش و تورپاق.
خۆروش-ناله، یۆز نؤوحه، فریاد،
دئیردی ائیله‌ییب افغان و فریاد.
– منیم تک زار و گیریان وارمی، اولا؟
منیم تک بی‌دیل و جان وارمی، اولا؟
دۆشوب بۆلبول کیمی آیری گۆلوندن،
جیگر گوشه‌لریم گئتدی الیمدن.
بو حاله نئجه صبر ائیله‌سین آنا؟
قالیب فیرقت اودونا یانا-یانا.
منی یاخدی فراق و نار-هیجران.
بو درده وارمی اولا هیچ درمان؟
منی درد آلدی، درمان گئتدی الدن،
یان ای جانیم کی، جانان گئتدی الدن.
منی سالدی فلک اونلاردان آیرو،
جیدالیق قؽلدی قاره باغریمی سو.
قؽلیب رخت و لیباسین پاره-پاره،
دئیر بو درده یوخ درمان و چاره.
یئتردی هر کیمه ائیلردی ایلهاه،
خبر وئردی اونا اول دمده ملّاح.
ائشیدیب بو سؤزو چۆن گئتدی هوشی،
یئنه باشلادی بو نؤوحه خروشی
قؽلیردی هر زامان یۆز نؤوحه بۆنیاد،
کئچن گۆنلرینی ائیلردی هم یاد.
او ایکی قؤنچه‌ی-باغ-لطافت،
آچیلمادی، اولارا یئتدی فیرقت،
اون ایلدی اولارا آتاسی مۆشتاق،
یئتیره‌یدیم اونا من اونلاری ساغ.
آتاسینا آپاریم من اولاری،
کی، شاید شاد ائدیم اول دیلفیکاری.
نه یۆزنن من داخی اورایا واریم؟
نئجه باخیم اۆزونه، شرمساریم!
دریغا بخت-طالع اولمادی یار،
دواسیز درده اولدوم من گیریفتار.
آتاسی یانینا من ایکی شهباز،
آپاریردیم الیمدن قؽلدی پرواز.
هره‌سی گئتدی بیر دریا کناره،
منی سالدی هزاران آه و زاره.
فغان و نؤوحه ائدردی او خاتون،
بو سؤزلری ائشیتدی اول جیگرخون.
باشیندان گئتدی عاغلی، اولدو بیهوش،
اؤزونو ائیله‌دی مۆطلق فراموش.
ساناسان جانی یوخ، گئتمیشدی مۆطلق،
اؤزونه گلدی چۆن اول مرد-احمق.
تانیدی عؤورتین، گؤردو ایراقدان،
ساناسان گؤزدن اولدو، هم قولاقدان.
ووروب باشه دئدی: آه و واوئیلا،
کیم اولا من تکی بدنام و رۆسوا.
گل ای عؤورت، بو گۆن گؤر نئیله‌دیم من؟
اؤزوم اؤز باشیما کۆل ائیله‌دیم من.
ساناسان من دلی اولدوم، قورخدوم،
اؤزوم اؤز آیاغیما تیشه ووردوم.
واریب من کیمه ائدیم داد و بیداد،
اؤزوم اؤزومه ائتدیم ظۆلم و بیداد.
بئلیم، آرخام قامو خورد اولدو، سؽندی،
نه سود ائیلر پئشیمان اولماق ایندی.
کئچن ایشی قؽلارمی قئیقو بهبود؟
پشیمان اولماق اولماز کیشی‌یه سود.
قالیر جاندا ولی یۆز آه و حسرت.
تۆکنمز درد و غم، اندوه و مؤحنت.
خبر آل ایندی او بیچاره‌لردن:
آتا ظۆلم ائیله‌میش آواره‌لردن.
ایکیسی بیر-بیریندن اولدو آیرو،
ایکیسی‌نین دخی کؤنلونده قئیقو.
آپاردی کوچیکین چۆن مؤوجی دریا،
قؽراغا دۆشدو اول گۆل برگی رعنا،
حقه باغلامیشدی صیدق-ایخلاص،
اورادا تاپدی اونو جمع-غوّاص.
قاموسو اولدولار خوشحال، خوشنود،
دئدیلر ائیله‌یوبن شۆکری معبود.
بیز ایستردیک بو بحر ایچینده گؤهر،
نه گؤهردیر کی، اولا بوندان یئکتر.
بؤیوک اوغلان ایله اول چوب-پاره
چؽخاردی مؤوج بیر دریا کناره.
قضارا اول دیارین پادشاهی،
بیله‌سینجه قامو خئیلی سۆهاپی،
اووا چؽخمیشدی سئیر و تاماشا،
یئتیشدی بیر جاوانه سروو بالا،
باخیب گؤردو کی، بیر پاکیزه اوغلان
قالیبدیر آرادا، نالان و گیریان.
ملک‌سیما و بیر خورشید-منظر،
جاوان و نازنین فخرنده اختر،
گؤزو نرگیس، یۆزو گۆلبرگ-خندان،
خجیل حۆسنوندن اونون ماه-تابان،
جمالی دیلفریب، قدّی شۆمشاد،
گؤرن بیر گز یۆزون، غمدن اولور شاد.
آپاردی اونو دردم شهریاره،
چۆ سولطان ائیله‌دی اونا نظاره.
باشیندان گئتدی عقلی، اولدو حئیران،
خبرلشدی، دئدی: احوالین اوغلان؟
واریدی چۆن اونون باشیندا دؤولت،
اونا هم یار ایدی، بخت و سعادت.
پس اول دم پادشاه-دادگوستر،
بویوردو گلسین اول اعوان-لشگر،
وزیر و هم وکیل و، اهل-دیوان.
چۆ حاضیر اولدولار، بویوردو سولطان:
– منیمچون سونرا یوخدور منده فرزند،
نئجه اولور گئنه فیکر ائیلرم من،
بو اوغلاندان بسی آثار-دؤولت،
گؤرونور یئنه چوخ هم شان و شؤوکت.
صلاح اولورسا، ای اشراف و اعیان!
منه اولسون اوغول، سیزه بو سولطان.
دئدیلر: قبول ائتدیک، ای خیردمند،
هامو بیز بنده‌ییک، سنسن خوداوند.
کیمه اوغلوم دئیر اولورسا سولطان،
قؽلالیم جان-باش یولوندا قوربان.
اولالیم جان-دیلدن بیز دوعاگو،
داخی چکمه‌یه‌لیم اندوه و قئیقو،
رضا وئردی هامی ارکان-دؤولت،
بویوردو شاه اولارا گلدی خلعت،
دؤیولدو تبل و کوس-شادیانه،
کؤچوبن شهره اولدولار روانه.
شاه اول اوغلانه وئردی تاج و تختی،
اونونچون یار ایدی ایقبال و بختی.
نگین و، مؤهر-سولطان، هم اونا شاه،
وئریب اؤز الی‌یله، ائتدی شاهنشاه،
ال ال اۆسته قویوبان سرفیکنده،
اونا اشراف و اعیان اولدو بنده.
دؤیولدو تبل و کوس و هم ناغاره،
نیدا قؽلدی مۆنادی آشیکاره،
– خلاییق، سیز بیلین تحقیق و یقین،
کی، شاهین وار ایدی بیر اوغلو گیزلین.
بو گۆن شاه اونا وئردی ایختیاری،
نگین و، تاج و، تختی، کۆلّ-واری،
اوتوردو پادشاه تختینه اوغلان،
اونا ارکان-دؤولت اولدو فرمان.
اونا حق ائیله‌دی، اؤیله عینایت،
ائشیت اول کیچیک اوغلاندان حکایت.
خبردار اول، ائشیت، اولما گۆماندا!
دئیر راوی مگر کیم اول زاماندا
آتا چۆن اولاری آتمیشدی سویا،
خبردار اولدو دۆشدو جۆستوجویا،
ار-عؤورت هم ایکیسی بئله آغلار،
تردّود ائدیب اولدولار طلب‌کار.
اولاری آرادیلار، مۆدّتی چند،
اله گیرمه‌دی فرزندانی دیلبند.
اولارین آهینا داش اولدو چۆن موم،
گلیب ایلندیلر محروم و مغموم.
دئدی عؤورت کی، گؤرمم سنده تقصیر،
یوخ ایمیش، نئده‌لیم تقدیره تدبیر.
دئدی خواجه: منه ایردی ملالیم،
بو فیرقتدن پریشان اولدو حالیم.
مگر رفع ائیله‌یه‌لیم بو ملالی،
اؤزوم اؤزومه قؽلدیم بو خیالی،
گیریم بو کشتی‌یه، بیخوف و ایکراه،
گزیم دریا اۆزونده گاه و بیگاه،
روان ائدیم بو دریایه گمینی،
کی، شاید تاپیم اونلارین لئشینی.
کی، دریا ائتمه‌یه نابود، ناچیز،
اولاری ائده‌لیم تکفین و تجهیز.
دئیرلر اؤلو اؤزو کیم اولور سرد،
گؤرندن چۆن منیمچون سهل اولور درد.
روانه اولدو دریایه به ایخلاص،
یئتیشدی گؤردو چۆن بیر جمع-غوّاص.
اولوبدور اراده هامی‌سی جمع،
اولار ایله بیر اوغلان وار کی، چۆن شم.
جمالی ساناسان خورشید-انور
سؤزو شکّر، بویو سرو و صنوبر.
گؤزو نرکس، قاشی یای، تیر مۆژگان،
دیشی دۆرّ، لبلری لعل-بدخشان،
یۆزونده خالی میشکین دانه-دانه،
بیری قصد ائیله‌میش یۆز دادلی جانه،
اورادا گؤردو خواجه، اول جاوانی،
ساناسان یانار اودا دۆشدو جانی.
یئتیشدی اونلارا کیم دئدی: ای جان!
نه یئرلیدیر منه دئ، سن بو اوغلان؟
دئدیلر: «ای خریدمند-گۆزیده!
بو اوغلاندیر غولام-زر-خریده».
دئدی: اگر ساتارسیز بو غولامی،
باهاسین وئره‌لیم ایندی تامامی.
پس اول دم اوغلانا اولدو خیریدار،
اولاره وئردی قیمت زر و دینار.
ساتین آلدی چۆ خواجه اول جاوانی،
دئدی: ای جان، عؤمر-زیندگانی!
گئجه-گۆندوز ایشیم تشویش ایدی، آه!
سنه اوغرادیم، ایندی حمدلله!
منیمچون هر ایشیمده یار اولارسان،
آغیر دمده منه غم‌خوار اولارسان.
اولوب همراه خواجه اول جوانه،
یول آلیب گئتدیلر برسوی-خانه.
چاتیب، بیردم چاغیردی عؤورتینی،
قؽلیب تعریف جاوانین خیصلتینی،
دئدی خواجه: گؤزون آیدین، آی آرواد!
من آلدیم بو غولامی بیزه ایمداد،
ائدر خیدمت بیزه هر بیر زاماندا
بو یئرده، یا کی، باشقا بیر مکاندا.
گؤرونجه اوغلانی عؤورت دایاندی،
وۆجودی تیتره‌ییب، اودلارا یاندی.
چکیب نره یؽخیلدی، اولدو بیهوش،
ساناسان سؤندو فانوس، اولدو خاموش.
گلینجه هوشه، خواجه سوردو اوندان،
– سبب نولدو سنه، اولدون پریشان؟
دئدی عؤورت: – مگر سن بیخبرسن؟
بو اؤولاددیر سنه، سن ده پدرسن.
قوووشدو بیر-بیره اونلار هامان دم،
آغیر حسرتدن آیری، شاد و خۆرّم.
آتا گؤردو اوغولدا شؤوق و صنعت.
اونا تعلیمی قؽلدی هم تیجارت،
آلیب چوخلو جواهیر تاجیر اولدو،
تیجارت مقصدینه عازیم اولدو.
گلیب چاتدی هامان بیر باشقا شهره
کی، بلکه بو سفردن گؤردو بهره.
نه بیلسین کی، بو مۆلکون پادشاهی،
اونون اؤز قارداشیدیر، یوخ گوواهی.
حۆضور-شاهه تاجیر اولدو دعوت
ائدیب تقدیم اونا چوخ مال و دؤولت،
دۆرّ و الماس و یاقوت، دۆرلو گؤهر،
زۆمرود، کهربا، میرواری، جؤوهر.
قؽلیب تعریف و تؤوصیف اؤز ماتاعین،
قازاندی حؤرمتین اول پادیشاهین.
دئدی: مال و ماتاعین خئیلی زنگین،
خریدار اولماماقسا غئیر-مۆمکون.
ولاکین سؤزلرین قیمتلی اینجو،
بیزی حئیران قؽلیب ای مرد-خوشگو.
گؤزلدیر صؤحبتین، شیرین مقالین،
سؤزوندن بللیدیر حالین، خیصالین.
ایراده‌م وار سنینله قارداش اولماق،
صداقت مقصدیله سیرداش اولماق.
قبول ائتسن سؤزوم، بوردا قالارسان،
سارای ایچره منه همدم اولارسان.
قبوله کئچدی صؤحبت توتدو چۆن باش،
ایکی قارداش، یئنیدن اولدو قارداش.
خبرسیز بیر-بیریندن اولموب آگاه،
ائدیب سئودا، بیری تاجیر، بیری شاه.
مئی و باده ایله مجلیس احاطه،
گۆنو صرف ائتدیلر عئیش و نیشاطه.
شرابین تأثیریندن شاه سرخوش،
یؽخیلدی رخت-خوابه اولدو بیهوش،
کیچیک قارداش گؤروب حالی بو مۆنوال،
چکیب شمشیر، آیاغا قالخدی درحال.
کی، شاهه دیمه‌سین هئچ بیر خسارت،
اونا چکسین کئشیک اول باجسارت.
دوروب تاختی باشیندا، الده شمشیر
خیالی خئیریکن، باش وئردی تقصیر.
گلیب اهل-سارای، اولدو گوواهی
دئدیلر: «قتل ائدیرمیش پادشاهی!».
آییلدی خواب-عیشرتدن کی، سولطان،
سوروب اووضاعی، قالدی مات و حئیران.
بویوردو شاه دردم گلدی جلّاد
او تاجیر یالواریبن قؽلدی فریاد.
دئدی اوغلان اونا: – ای پادشاهیم!
بو دعواده منیم یوخدور گۆناهیم.
شاها قصد ائتمه‌میشم، بیگوناهم،
غلط فیکر ائتمه کی، من روسیاهم،
دئدیم اولمویا، ناگاه، گله بدخواه،
بو حاله تا اولونجا بنده آگاه،
قؽلیب اؤز حالیمه بیر فیکر و تدبیر
الیمده باری حاضیر اولا شمشیر.
منیم یوخیدی، بیر اؤزگه خیالیم،
دؤنوب طالع پریشان اولدو حالیم.
دئدی اول دمده یئتدی حاله دۆشمن،
تغافول ائیله‌مه، اؤلدور منی سن.
دئدی سولطان: بو سؤز کی، بونا حقدیر،
اگر کی، اؤلمه‌یه بو مۆستحقدیر؟
ولاکین هر کیشی گر اولا عاقیل،
هر ایشده وار قؽلا صبر و تحمّول.
اؤلویه بیر داها وئرمک دئییل جان،
ولاکین دیرینی اؤلدورمک آسان.
بولونور بهره صبریله هر ایشدن،
کی، صبر ایله چؽخار شکّر قمیشدن.
کؤنول باغلاگیلن بو اعتیقاده،
کی، صبری‌یله یئتر هر کیم موراده.
اولور قورا ولی صبری‌یله حالوا.
اولور بیر قطره سودان حۆسن-زیبا.
صدف دفنینه چۆن یاغمور-باران،
دۆشر صبری‌یله اولور دۆرّ-غلتان.
ائشیتدی چۆنکی تعجیل ائتدی سولطان،
اؤزو اؤز فعلینه اولدو پئشیمان.
چکیبدیر چۆنکی اوغلان منه شمشیر،
دورون مؤحکم وورون بوینونا زنجیر.
توتولدو چۆن گیریفتار اولدو اوغلان،
اورادان کؤچدولر، بویوردو سولطان.
روان دۆشمن سارویا قؽلدی آهنگ،
سوپاهی دۆشمن ایله قؽلدیلار جنگ.
ایکی یاندان برابر دوردو لشگر،
ساناسن ظاهیر اولدو روز-محشر،
دیلاورلر قؽلیب مئیداندا جؤولان،
سوپاهیلر قانیندان دولدو مئیدان.
پس اول دم قوپدو بیر آشوب-غوغا،
فلک ائیلردی اول جنگه تماشا.
تؤکولدو گؤوده‌لر، باشلار کسیلدی،
بولار گۆجلو اولوب، اونلار باسیلدی.
بولارا وئردی حق، باسیلدی دۆشمن،
بولار شاد اولوب، اونلار ائتدی شیون.
کیسب ائیله‌دیلر، اونلار فیراوان،
اورادان شاد و خۆرّم، دؤندو سولطان.
گلیب یئتیشدیلر بیر مۆرغزاره،
نئچه گۆن اولدولار مشغول شیکاره.
هامو اونلار گلیب خوشنود و خوشحال.
گل اوغلانین آتاسیندان خبر آل!
اونا قاصید یئتیردی چۆنکی نامه،
بیشارت وئردی او، اسباب-مایه.
دئدی صد مرحبا، فخرنده قاصید!
بیزه مطلوب ایدی و هم مقاصید.
یولا دۆشدو بئله گؤتوردو مالین،
هامو فرزند، اسبابی، عیالین.
یئتیشدی چۆنکی اول شهری دیاره،
دۆشوب ایلندی بیر خلوت کناره.
خلاییقدن خبر ائیله‌دی معلوم،
دئدیلر اونا: ای میسکین، مظلوم!
او ایگید کیم دئییرسن شاهه پابوس،
گیریفتار-بلا زیندانه محبوس.
اولوبدور گئجه-گۆندوز ایشی افغان،
دئییرلر اؤلدورر البته سولطان.
ائشیتدی بو سؤزو چۆن اول جیگرخون،
اؤزوندن گئتدی، اولدو چۆن دیگرگون
اؤزونه گلدی او بیچاره محروم،
اولوردو ناله‌سیندن داشلار موم.
پریشان اولدو دۆشدو جانه لرزه،
روان اول پادیشاهه یازدی عرضه.
کی، شاها دؤولتین پاینده اولسون،
سنه خلقان-عالم بنده اولسون،
زیاده اولسون اول جاه و جلالین.
فۆزون اولسون کمال-بی‌زوالین.
باشین گؤتور، نظر قؽل بیر خودایه!
روا گؤرمه سیتم من بینوایه.
جفالار چکمیشم، آرتیق اؤلومدن،
پریشان اولموشام، سن توت الیمدن.
شها، قؽلما منه سن ظۆلم و بیداد!
الیندن روز-محشر ائیلرم داد.
بو گۆن من بئله ائشیتدیم کی، سولطان،
قؽلیبدیر بیر ایگید محبوس-زیندان.
گیریفتاری بلا و مؤحنت-بند،
من آتایام اونا، اول منه فرزند.
اونون وار ایدی بیر آیرو قارداش،
ایکیسی بئله، آنالاری یولداش،
منی ایسته‌مگه گلمیشدی اونلار
من اونلاردان دئییلدیم چۆن خبردار.
ایکیسین بیر گئجه دریایا سالدیم،
بونو تاپدیم، غوّاصدان ساتین آلدیم.
بیرین هئچ تاپمادیم، گزدیم جاهانی،
جانیمدا حسرتی قالمیش نیهانی.
اونون هیجرینده باغریم داغ اولوبدور،
یئنه بورادا اول دوستاق اولوبدور.
اۆمیدیم وار کی، بو دؤولتلی سولطان،
منه منع، ائتمه‌یه الطاف و، احسان.
منه ساتا یئنه ایشبو غولامی،
وئره‌لیم مال و اسبابی تمامی.
زر و سیم و، جواهیر، لعل، مرجان،
شیرین جانیم اونون یولوندا قوربان!
یئتیردی عرضه‌نی عالی‌جنابه،
اوخودولار یئتیشدی اول خیطابه.
ائشیتدی اوندا چۆن دریا سؤزونو،
ایتیردی ساناسان سولطان اؤزونو.
بویوردو: گتیرین اندر زمانی،
بو عرضه ییه‌سی اولان جاوانی.
گتیردیلر اونو اندر حۆضوره،
دئدی سولطان، پس اول مرد-صبوره،
نئجه‌دیر سؤیله گل احوال-دریا!
کی، عقلیم اولدو غایت، صبر یغما.
باشیندان کئچدیگین اول خواجه بیر-بیر،
بیان ائله‌دی شاهه شرح و تقریر.
باخیب آغزینا اونون اولدو مایل،
اؤزوندن گئتدی، عاغلی اولدو زاییل.
زمان کئچدی، چۆن گلدی اؤزونه،
آتاسی آیاغین سۆرتدو اۆزونه.
دئدی: بابا، منم اول بؤیوک اوغلان،
اولان مۆستغریقی دریای-هیجران.
آتا و قارداشیم تقدیری الله،
یئتیردی منه چۆن الحمدلله،
سیجود ائیله‌دی دردم شۆکری یزدان،
روانه اولدو دردم سویی زیندان.
قؽلیب قارداشینی زینداندان آزاد،
آنا اوغلانلار ایله اولدولار شاد.
هامی‌سی صبرله یئتدی موراده،
دئمه‌سن دردو-سر بوندان زیاده.
فدایی، صبر قؽل، اولدوقجا ایمکان!
کی، کیمسه صبردن اولماز پشیمان.
یئتر مقصودینه صبریله هامو،
کی، صبری‌یله آچیلار باغلی قاپو.
بو نغلی بختیار ائدینجه ایتمام،
یئنه گۆن باتدی، اولدو وخت آخشام.
اونو آپاردیلار زیندانه اول دم،
یئنه باغلادیلار مضبوط و مؤحکم.
سحرگه چون بشد خورشید تابان،
وزیر سیّم آمد پیش سلطان.