منو
دیلنچی تاجیر
دیلنچی تاجیر
نقل ائدیرلر کی، شهر نیشابور
عهد سابقده اولدی چوخ معمور ( آباد).
بیر زامان کاروانسراده مگر،
صحبت ائیلردی نئچه سئوداگر.
گلدی بیر دختر فرشته جمال
آچدی دست نیاز، ائتدی سئوال.
گؤردولر بیر بهشتی سیما دیر،
ساندیلار یئر اوزونده حورا دیر.
دئدی لر:– حیف کیم، بو رشک قمر
سیر ائدیب هر طرف سئوال ائیلر.
یوخ ایدی بیر درست پیرهنی،
گؤرونوردو تمام گل بدنی.
هره بیر قدر ائتدی لر احسان،
آلیب اول دختر اولدی راهه روان.
وار ایدی بیر جاوان سوداگر،
تیر عشق ائتدی اونی زیر و زبر.
دوردو، پنهان دالینجا اولدی روان،
چاتدی، عرض ائتدی، کئی فرشته نشان!
سنده کیم، واردیر بو وجه حسن،
نه ایچون بس گدالیق ائیلرسن؟
اختیار ائیله بیر نفر شوهر،
بو گدالیقدان ال چک، ای گوهر.
دئدی کی، بینوالاری کیم آلیر،
کیم بیزیم تک فقیری یاده سالیر؟
دئدی:– ای راحت دل زاریم،
اولارام من سنین خریدارین.
منده چوخ مال بینهایت وار،
سنه قرباندی هر نه دولت وار.
دئدی:– من بیر قیزام، یوخ الده سریم،
گل گئده ک، بلکه راضیدیر پدریم.
پدریم وئرسه، جانه منت دیر،
خلقه عادت، بیزه نه بدعت دیر.
دئدی بس، ای نگار، بسم الله،
اولدولار شادمان روانۀ راه.
ائتدی سوداگری او قیز حالی،
دئدی کیم، بو عمارت عالی
خانه میزدیر، سن ائت توقف در،
من گئدیم ائیله ییم آتاما خبر.
لیک بیل، ای جوان شوخ و ظریف،
هر نه قیلسا آتام سنه تکلیف،
سن گرک دیر قبول ائیله یه سن،
گر منیم اتصالیم ایسترسن.
داخل اولدی ائوه او رشک قمر،
چیخدی بیر آفتابدن انور.
گئیینب دیر لباس فغفوری،
باغ جنّتده یوخ بئله حوری.
عشق سوداگرائیله‌دی طغیان.
دئدی:– بسم الله، ای رشید جاوان.
چون ائوه داخل اولدی سوداگر،
گؤردو بیر شخص پیر خوش منظر،
وئردی اکرام ایله او پیره سلام
و علیک السلام، والاکرام!
سنی خوش گؤردوک، ای جهان سرور!
ائیله دین خانمانیمیز معمور.
بو عمارت، بو ملک، بو خانه
پیشکئش دیر عزیز مهمانه.
گؤردو سوداگر اول فصیح مقال
طوطی نی وقت نطق ائیلر لال.
ائوینه باخدی گؤردو چوخ اسباب،
فرش چینی و قالی سقلاب (ترکستان دا بیر ولایت).
فرش اولوندو بساط شاهانه،
ائتدی لر التفات مهمانه.
دوزدولر خوانه نعمت الوان،
کبک و تئیهو و برۀ بریان.
گلدی هم نوع نوع شربت لر،
شمع لر آسمانه شعله چکر.
اله آلدی کنیزلر دفع و چنگ،
زهره نین چنگی اولدی رشک ایله چنگ.
صحبت یار و نغمۀ دلکش
جان سوداگره سالیب آتش.
اله آلدی قاوالی اول دختر،
باشلادی نغمه نی او رشک قمر.
اوخودو چم خم ایله بیر شوشتر،
دل سوداگره ووروب نیشتر.
اولدی طاوس تک دوروب رقاص،
دؤندو بیر جنّته او مجلس خاص
قالدی حیران بو حاله سوداگر،
دئدی:– ای پیر اولیا منظر،
منه بو مشکل امری ائیله بیان،
قالمیشام مات و واله و حیران.
سنده کیم، وار بو قدر دولت
داخی سایل لییه ندیر حاجت؟
خاصه بو دختر فرشته جمال
حیف دیر کیم، بو گون ائدیردی سئوال.
دئدی پیر:– ای جوان خوش منظر،
گوش قیل، تا وئریم بو حالی خبر.
بیل کی، عباس دوست دور آدیم،
بو گدالیق منیم دیر ایجادیم.
صنعتیم دیر گدالیق احیانا،
وئره‌لر دولت جاهانی مانا،
الیمی چکمرم بو صنعتدن،
یاخشیدیر بو جمیع حرفتدن.
بو قدر کیم، گؤرورسن اسبابی
هر قیزانین نه نوع دور قابی،
بونلارین مایه سی گدالیق دیر،
نه گدالیق کی، پادشالیق دیر.
گر گدالیقدان اولمایا بیر شئی –
کی، قویوم آنی سفره یانینا هی،
او گئجه یاتماغا یوخوم گلمز،
اورییم صبح اولونجا دینجلمز.
گون ده بو دختر فرشته عذار
کسمیشم کی، گتیرسین اوچ دینار،
گتیریر عورتیم داخی او قدر.
بیزه صنعت بودور، ائشیتدین اگر.
هنر دختری بو گون باری
گؤرموسن، گؤر صاباح من زاری.
بیل کی، عالمده چوخ هنرلر وار،
باغ دنیاده چوخ ثمرلر وار.
او گئجه عشرت ائتدی لر یکسر،
تا کی اولدی غریب وقت سحر،
دئدی:– دور، دستمازه اولدی اذان،
اول فلان مسجده نمازه روان.
گؤر گلیب من نه ایش تمام ائدرم،
نئجه من عالمی سویوب گئدرم.
اولدی مسجدده منتظر او جاوان،
ناگهان گؤردو کیم، گلیر پیران.
گلدی، مسجدده پیر قیلدی نماز،
درگه حقه قیلدی راز و نیاز.
دوردو ناگاه آیاغه شیخ کبیر،
اوجادان چکدی نالۀ تکبیر:
کئی ایهاالناس، ای گروه بشر!
بیر فقیرم علیل و چوخ مضطر،
نئچه باش بینوا عیالیم وار،
ایکی اوچ طفل خردسالیم وار.
حق بیلیر، ایکی گوندو کیم، آجیق،
یئددیمیز بیر رغیفه (قوری چؤرک) محتاجیق.
گرچی روزی رساندو رب انعام،
ائتمیشم من اونا توکل تام.
لیک عالم دیر، عالم اسباب،
بؤیله دیر رسم، ای اولولالباب.
اهل مسجد گؤروب فصاحتینی،
ائتدی لر جمله گوش صحبتینی.
دئدی اول پیر:– ای گروه بشر –
کی، گلیردیم نمازه من بو سحر،
تاپمیشام یولدا بیر متاع گران،
ایکی خالخال زر دانه نشان.
تاپماغیمدان چوخ ائیله‌دیم وسواس –
کی، قالیر گردنیمده حق الناس.
ایستدیم کیم، آتیب نامازه گلم،
یئنه قورخدوم کی، شغل ذمه اولام.
سر به مهر اول مطاع من ناچار
مسجده گتدیم، ای اولولابصار!
بیر امینه ائدین اونی تسلیم،
رسمینی قاضی ائیله سین تعلیم.
هر زامان چیخسا صاحب خالخال،
چاتار اؤز صاحبینه مال حلال.
روز محتاجی بیر فقیرم من،
محنت فقره دستگیرم من.
ائتدی خالخالی اونلارا تسلیم،
آلدی، مهرائیله‌دی او قوم سلیم.
دئدی لر:– مرحبا بو دینداره!
ائتمه‌دی میل مونجه دیناره.
یئربیئردن دوروب او گون حضار
وئردی لر پیره درهم و دینار.
اولدی حاصل او پیره سیم ایله زر،
قالدی مبهوت مرد سوداگر.
گلیبن ائوده توتدولار آرام،
دئدی سوداگره او شیخ همام (یالان دانیشان):
اول کی خالخالی ائتدیم اونلارا بند،
قیزیمین مالیدیر او، ای فرزند.
گل صاباح مسجده تاماشایه،
گؤر هنر عورتیمده یوز پایه.
یئنه فرش اولدی سفرۀ یغما،
یئنه اوّل کی مجلس اولدی بنا.
گؤردو سوداگر، اول قمرسایه،
ائیله‌ییب دیر اؤزونه پیرایه.
گلدی یوز عیشوه ایله اول خودکام،
ائتدی سوداگرین ساغیندا مقام.
قیلدیلار اکل، ایچدی لر شربت،
ائتدی لر اول گون، اول گئجه عشرت.
چونکی صبح اولدی، شیخ نکته سرا
دئدی:– دور، ای جاوان خوش سیما.
گئتدی لر مسجده زامان ناماز،
هره بیر یاندا قیلدی راز و نیاز.
مسجده تا کی، وارد اولدی امام،
خلق ائتدی ناماز ایچون اقدام.
مسجده گیردی بیر نفر عورت،
چکدی فریاد، سالدی چوخ وحشت.
دئدی:– فریاد، ای مسلمانلار!
اولموشام بیر یامان بلایه دچار.
زن مشاطه یم، علیل و فقیر،
خلقه پیرایه ائیلرم من پیر.
قیزینی قونشوموز وئریردی اره،
منه یالواردیلار بئش آلتی کره،
بیر نئچه پارچاجیق قزل گتیریم،
قیزی زینتله مقصده یئتیریم.
منه دولت لی لر ائدر حرمت،
اعتبار اهلییم، داخی عزت.
بیر نئچه قطعه لازمات طلا
آلمیشام عاریت من رسوا.
در مسجددن، ای گروه ملک،
من دونن گئجه اؤتموشم یوگورک،
ایکی خالخال زر دوشوب مندن،
باعث اولدیر کی، ائیلرم شیون.
صاحبی هئچ اینانماییر سؤزومه،
بس اؤلوم فرض اولوب منیم اؤزومه.
دئدی قاضی کی، ای عفیفۀ زار،
قورخما، آنی تاپیبدی بیر دیندار.
خیلی مال حلال ایمیش اول مال،
دئ گؤرک وزنیدیر نئچه مثقال؟
نئچه قاش داشی وار او خالخالین،
دئ نشانین، آپارحلال مالین.
دئدی:– بیر جفت زردن خالخال،
قاش داشی اللی، وزنی یوز مثقال.
قیرخ داشی لعل دیر، اونی یاقوت.
قالدیلار خلق واله و مبهوت.
دئدی لر:– آفرین بو مال حلال
شکرلله کی، اولمادی پامال!
گتیریب اول مطاعی قوم سلیم
ائتدی لر اول اجوزویه تسلیم.
یئنه اول عورت ائیله‌دی فریاد،
دئدی کیم، ائیله یین منه امداد.
ایتیرندن بری او خالخالی
ماحضردن قالیب ائویم خالی.
قالیب ائوده اوشاقلاریم محتاج
ایکی گون دور سوسوزدولار، هم آچ.
هم الیم بوشدو، هم اوزوم قاره،
ائدین الله رضاسینا چاره.
دوردولار خلق ائتدی لر احسان،
چیخدی عورت ائوینه اولدی روان.
دئدی پیر:– ای جوان ناکامل،
گل گئده ک، اولدی مقصدیم حاصل.
گئتدی لر ائوده توتدولار آرام،
دئدی پیر:– ای جوان نیک انجام،
بو هنرلر کی، اولدی معلومون،
بیلیرم مطلبینی مخدومون.
بیزده هفتاد نوع وار هنر،
هر بیری بیر خراج مصره دیر.
قیزیمین ایسته سن مباشرتین،
ائیلرم من بونون مخافرتین.
سندن آرتیق دئیل قیزیم، ای جان،
لیک من بؤیله ائتمیشم پیمان –
کی، گرک بیر کسه وئرم آنی،
بو گدالیقدان اولا سامانی.
ایستییرسن کی، یارین اولسون یار،
گئت، گدالیقدان ائیله کسب مدار.
دئدی:– ای شیخ، منده چوخ مال وار،
اهل ماله حرام دیر بو سئوال.
تاجرم، منده وار چوخ دولت،
دولتیم هم سنیندی، بی منت.
دئدی پیر:– ای جوان مستحسن،
سن گرک دیر بو فنی اؤیرنه سن.
خواهش ائتسن وصال جانانی،
بو گدالیقدان ائیله درمانی.
دئدی:– مشهور تاجرم من زار،
تانیییرلار منی هامی تجار.
نئجه شرم ائتمه ییم من جاهل –
کی، گئدیم خلق آرا اولوم سایل؟
منه مانع اولور حیا و ادب،
فی الحقیقه بیر امردیر بو عجب.
دئدی شیخ:– ای جوان خام سخن،
سن بو کاری هنوز گؤرمه میسن.
سؤزلرین حق دیر، حجابین وار،
سنه بو امر چوخ گلیر دشوار.
لیک بو امری، ای جوان سلیم،
سنه چوخ سهل ائیلرم تعلیم.
عنقریب ائیلرم سنی ارشاد،
اولوسان سن اؤزون بو ایشدن شاد،
نئچه گون قال ائویمده، مهمان اول،
روز و شب هم جلیس جانان اول.
سونرا کاروانسرایه ائیله گذر،
آچیبان حجره نی اوتور مضطر.
ائله کی، یار و آشنا گلدی،
جمله یاران با صفا گلدی،
اؤزوی گؤستر اونلارا غمگین،
زار و پژمرده، بیقرار و حزین.
دمبدم دورما، چک جیردن آه،
آه چک، آسمانائیله نگاه.
سنده ظاهر اولاندا بو احوال،
حالینی سربسر ائده له سئوال،
دئگیلن، سورمایین منیم حالیم،
اولسا یئگ دیر خفاده احوالیم.
نه دئییم، گر دئسم، زبان تیتر،
غصه دن ارض و آسمان تیتر.
دیله گلسه بو راز پنهانیم،
قورخرام اود توتوب یانا جانیم.
ای جاوان، دامی دانه دن ایرن،
کاری بو کارخانه دن اؤیرن.
ساخلا یادیندا بو لطیفه نی سن،
چوخ زامانلار بو رمزی ایشله ده سن.
بیر عجب دارو ائتمیشم پیدا،
یئنگووی تر قیلیب سپرسن اونا،
گؤزوه سورته سن اگر آنی،
سان گؤزوندن آچیبلا دریانی.
سنه من بیر قدر وئریم الحال،
وقت حاجتده ائیله استعمال.
آغلایارسان چکنده دارونی،
گتیر موجه رود جیحونی.
سنه ائیلر رفیق لر اسرار،
بیر قدر آغلا، سؤیله، ای تجار،
نه یامان یئرده اولدی گون آخشام،
کاش عمروم بو گون اولایدی تامام.
نئچه ایللردی کیم، مضارب دن
چکیرم حدسیز ضررلر من.
بو تجارتده دوشموشم وایه،
چیخیب الدن تمام سرمایه.
ظاهراَ ائل گؤزونده تاجر ایدیم،
سیلله ایله من اوز قیزاردیر ایدیم.
آچیلیب ایندی پردۀ کاریم،
بیر عدد نانه یوخدو دیناریم،
سومویه لاپ بو گون دایاندی پیچاق،
دورماییر غیظ (خشم) دن باشیمدا پاپاق.
رد قیلدیم خلایقین مالین،
سیزه تقریر ائیله‌دیم حالین.
نئچه گون دور کی، من اؤزوم آجم،
بو گئجه نان خشکه محتاجم.
گؤزووه یئنگووی چکیب آغلا،
ائله آغلا کی، عالمی داغلا.
چون گؤرلر سنی بو نوع ایله زار،
هیچ شک یوخ کی، جمع اولار دینار.
هره بیر چیز ائدر سنه شفقت،
یئنه بیر قدر جمع اولور دولت.
چون ائشیتدی بو حالی سوداگر،
غوطه ور، اولدی بحر فکره مگر.
دئدی شیخ:– ای جوان ساده ضمیر،
سنه پوست کنده ائتمیشم تقریر.
ایستییرسن وصال یاری اگر،
یوخدو بو امره چارۀ دیگر.
عاشق ایدی چون اول ظلوم و جهول،
لاعلاج ائیله‌ییب او امری قبول.
گلدی چون کاروانسرایه طرف،
گؤردو تجارلر دوروب صف صف.
دئدی لر:– هارداسان، ندیر حالین،
شرح قیل سرگذشت و احوالین.
دئدی:– وار ایدی بیر رفیق قدیم،
منی مهمان ائیله‌دی او کریم.
نئجه سیز، سیزلره نه نودو حال؟
– لل لله الحمد، یاخشیدیر احوال.
اولدی مانع او نوجوانه حیا،
شیخ تعلیمین آچمادی اصلا.
اول گئجه یار و آشنالرایله
یئدی لر، ایچدی لر، کئچیندی بئله.
گئجه اؤز حجره سینده یاتدی جاوان.
صبح صندوقونو آچیب هر یان،
یوز قزل پول گؤتوردو، قیلدی خرام،
گلیب عباس شیخه وئردی سلام.
دئدی:– اولدین مرادینا واصل،
یوز قزل نقد ائیله‌دیم حاصل.
الینه شیخ چون پولو آلدی،
سان ایلان چالدی، تئز یئره سالدی.
دئدی:– ای نوجوان خام خیال،
بوندا بیر حبه یوخدو پول سئوال.
منده واردیر بو سرّین اعجازی،
شیخ عباسه خوش دئیل بازی.
یئتمیش ایلدیر کی، من بو نوع ایله نان –
یئمیشم، ای ضمیری ساده جاوان!
یئمرم خم سنین فریبیندن،
گئت، اؤزون کوسدون اؤز نصیبیندن!
بیلمدین لذت گدالیغی سن،
تاپمادین بؤیله پادشالیغی سن.
یوخلادیم، یوخدو سنده هیچ هنر،
قیزیما اول کیشی اولور شوهر –
کی، گدالیق اونون شعاری اولا،
گیدیه بحثینده اشتهاری اولا.
یئری، گئت، ای جاوان، شتاب ائیله،
دونی گؤرمه‌میش حساب ائیله.
گئت نصیبین اولا بو رنج سقر (جهنم اودی)،
گؤره سن رنج و محنت بیفر.
منم عباس دوست، مرد گدا،
جمله حیراندی حالیما عقلا.
مندن اؤیرندی لر گدالیغی خلق،
نه گدالیق کی، پادشالیغی خلق.
چاتماییب گردیمه منیم بیر کس،
سن منی آللادیرسان، ای ناکس!
آنلادی رمز شیخی هم دختر،
دوردو یانیندان اول ملک منظر.
کئچمه‌دی چون قبوله گتدیگی زر،
ووردو بس دست وپاچه سوداگر.
دئدی:– ای شیخ مرشد و کامل،
ایندی قیللام مرادینی حاصل.
عاقبت گئتدی تاجر احول،
ائیله‌دی گفتگوی شیخه عمل.
نه کی، تعلیم ائیله‌میشدی اونا
جمله سین گلدی ائیله‌دی برپا.
اولماق ایچون مرادینا واصل،
گیدیه دن سیم وزر قیلیب حاصل،
گتیریب شیخه ائیله‌دی تسلیم،
دوروبان شیخه ائیله‌دی تعظیم.
باخدی سیماسینا دئدی:– صدّق!
تاپدی سندن سراییمیز رونق.
اوزده سایلیلین هویدا دیر،
بو او تاجرلیگیندن اعلا دیر.
سن کی بو امره ائیله دین اقدام،
ترکینه یوخدو داخی بیر انجام.
گئت، حلالایندی دختریم، درحال
هم سنین دیر بو ملک و دولت و مال.
وصل یاریندان اولدی چون شادان،
گئتدی مالین گتیردی بازرگان.
هر نه وار خاک آرا نهان ائله دی،
یئمه دی، مال دیگران ائله دی.
بخل و امساک دن (حسادت)، لعامتدن
دؤندو حالی، دولاندی طینتدن.
ائیله قیلدی گدالیغا عادت،
شیخ عباسه وئرمه‌دی فرصت.
دایم افسوس ائدردی کیم، بیجا
چکمیشم خیلی زحمت دریا.